‘n Besondere publikasie vir verdere toeganklikheid: die Byderhand-Pionierversameling

Hoe kan skrywers van die Pionierstories die versameling stories en gedigte geniet waar hulle hul ook al bevind?  Hoe kan die versameling nóg toegankliker gemaak word? Hierdie vrae was met die ontwikkeling van die Byderhand-Pionerprojek deurentyd in die span se gedagtes.

Die konsep van die Byderhandprojekte is dat die verse en stories wat met die plek verband hou, op die spesifieke plek beskikbaar gestel word en ook hier gelees word. Hierdie eerstehandse en gelyktydige ervaring van die plek en die literatuur, dra by tot die unieke leeservaring. Dit bring egter ook mee dat die skrywers wat elders in die land woon, nie mekaar se stories kan geniet nie. Ons wou ook graag, as waardering vir hulle deelname aan die projek, aan die skrywers van die Pionierstories ʼn bundel met die volledige versameling tekste skenk.

Ná die afhandeling van die projek in die multisensoriese tuin op die skoolterrein en in Blindiana Barista, kon die Byderhandspan saam met die Pionierdrukkery alternatiewe publikasiemoontlikhede ondersoek. In 2019 is die Byderhand-Pionierprojek bekend gestel in Die Pionier, ‘n tweemaandelikse publikasie van die Pionierdrukkery. ‘n QR-kode, wat toegang tot ‘n Pionierstorie verskaf het, is in elke uitgawe ingesluit. Hierdie eksperiment het gewys dat dit wel moontlik is om die tegnologie ook op dié manier te gebruik en die inhoud nog meer toeganklik te maak. Die span het daarom besluit om ‘n vollediger publikasie saam te stel.

Die resultaat van hierdie samewerking is ʼn unieke Byderhand-Pionierpublikasie wat in Maart 2020 bekendgestel is.

 

Die Byderhand-Pionierversameling bestaan uit ʼn kombinasie van brailleskrif en QR-kodes. Die inhoudsopgawe, voorwoord, instruksies, titels, skrywersname en besonderhede van die publikasie, is in braille gedruk. Op elke bladsy is twee titels geplaas met ʼn meegaande QR-kode binne-in ʼn brailleraampie. Wanneer die QR-kodes met ʼn selfoon geskandeer word, kan mens na die voorlesing of vertelling luister of die teks op die selfoonskerm lees.

Soos dit met alle aspekte van die Byderhandprojek die geval is, het die produksie van die bundel spanwerk en samewerking vereis. Die samestelling van die inhoud en ontwerp is deur Franci Greyling en Gustaf Tempelhof gedoen; die drukwerk is onder leiding van Elzaan Hendriksz deur die span van die Pionierdrukkers onderneem; en ʼn spannetjie Skryfkunsstudente het, met Quinten Pendle as braille-leser se hulp, die QR-kodes ingeplak.

 

Voorbereiding van die publikasie: Quinten Pendle, Gustaf Tempelhoff en ‘n groepie Skryfkunsstudente wat gehelp het om die QR-kodes op die regte plekke te plak.

Dit was vir ons (Franci Greyling en Gustaf Tempelhoff) een van die hoogtepunte van ons deelname aan die Byderhand-Pionierprojek om in Maart 2020, tydens ʼn besoek aan Kaapstad en Worcester, van die Pionierskrywers te ontmoet en die bundels persoonlik aan hulle te besorg.

 

Besoeke aan die skrywers en oorhandiging van die bundel: Madelene van den Berg, Hanli Stehli, Syndney Berrington, Philip Crouse, Nicky Labuschagne, en Jacques Coetzee saam met Gustaf Tempelhoff.

Uit die skrywers se reaksie was dit duidelik dat om ‘n eie bundel met die versameling stories in die hande te hou, ‘n spesiale ervaring was. Van die skrywers het veral waardering uitgespreek vir die kombinasie van tegnologie wat hulle in staat stel die ander skrywers se stories te geniet, en om die stories en verse ook met vriende en familie te deel.

“Ek geniet my boek en vind die voorlesings baie goed. Het die boek vandag werk toe gebring om vir ander te wys hoe moderne tegnologie ingespan kan word. Nogmaals dankie.” – Madelene van den Berg.

Die span van die Pionierdrukkery wat gehelp het met die ontwikkeling van die bundel: Schalk Hugo, Elzaan Hendriksz, Shani Little, Arne von Mollendorf saam met Gustaf Tempelhoff en Franci Greyling.

Eksemplare van die bundel is ook oorhandig aan instansies wat by die Byderhand-Pionierprojek betrokke is.

Ongelukkig het die staat van inperking die span verhoed om die bundels ook persoonlik aan skrywers wat elders in die land woon, te besorg. Ons sal egter seker maak dat elke skrywer wel op een of ander manier hulle eie bundel ontvang. Die buitengewone omstandighede a.g.v. die Covid-19 pandemie, het egter bevestig dat dié spesiale publikasie en kombinasie van tegnologie dit vir lesers op enige plek, in die gees terug kan neem na die Pionierskool en Worcester.

• Franci Greyling – Junie 2020

Nuwe perspektiewe – “peripheries” ELO 2019, Cork

Ek sit in ‘n lokaal en luister aandagtig na ‘n navorser wat verduidelik hoe ‘n rekenaar ‘n reeks boeke geskryf het. My opinie en gedagte is dat niemand so ‘n boek sou lees nie, en as dit wel gelees word, sal mense weet dit is nie deur ‘n mens geskryf nie. Tot my verbasing maak sy haar navorsing bekend wat bevestig dat mense die boeke nie net gelees het nie, maar ook geniet het. Verder wys sy dat die meerderheid lesers oortuig was dat ‘n mens die boeke geskryf het. Die ELO 2019 kongres in Cork se tema was peripheries en as daar een ding was waarin hierdie kongres geslaag het, was dit om my grense te skuif. Die kongres was ‘n byeenkoms vir leer, verkenning en bewondering. Die geleentheid het baie van my denke rondom kuns, literatuur en tegnologie uitgedaag en op stadiums selfs laat glo die mens gaan vervang word deur masjiene wat kan dig.

Hierdie kongres het my weereens laat besef hoe diverse en eksperimenteel die veld van digitale literatuur is. As navorser het dit vir my ‘n goeie oorsig gegee rondom die navorsing wat op die oomblik in die veld gedoen word. Dit het vir my as ontwerper en kunstenaar laat wonder oor die eksperimentering en toepassingsmoontlikhede van tegnologie buite die konvensionele grense. Ek het ook die geleentheid gehad om netwerke te kan bou met gevestigde navorsers wat bereid is om kennis te deel en ook wil hoor van my navorsing.

Een van die praatjies wat veral vir my uitgestaan het, was John Barber se eLit User Experience: Audience+Purpose=Design wat gehandel het oor die belangrikheid van koppelvlakontwerp en die gebruikerservaring van digitale literatuur. Barber argumenteer dat baie elektroniese literatuurprojekte slegs fokus op die estetika van die projek en minder klem plaas op bruikbaarheid. Barber het veral klem geplaas dat daar ‘n balans tussen estetika en bruikbaarheid van ‘n koppelvlak moet wees. In sy aanbieding maak hy die volgende stelling: “We are attracted to shiny things, but if they have no function we quickly move our attention to the next thing”. Hierdie aanbieding was vir my van baie waarde aangesien hierdie argument ooreenstem met my navorsing rondom koppelvlakontwerp. Ek het verder die geleentheid gehad om met John Barber te gesels rondom hierdie tema, ‘n geleentheid wat ek nie eers myself sou kon indink nie. Tydens ons gesprek het ek weereens besef hoe belangrik die rol van goeie koppelvlakontwerp binne digitale projekte is.

ReRites was ‘n paneelbespreking oor die implikasies en moontlikhede van hibride-masjien gegenereerde digkuns. Hierdie paneel het die kunswerk van David Jhave Johnston bespreek en ontleed. Die kunswerk bestaan uit twaalf boeke wat Johnston in samewerking met ‘n rekenaar deur middel van masjiengebasseerde algoritmes geskryf het. Johnston het die masjien-gegenereerde tekste verfyn en aangepas soos hy volgens sy literêre agtergrond goed gedink het. Verder het hy die massa teks gepubliseer en in ‘n baie estetiese en byna kliniese verpakking beskikbaar gestel. Hierdie projek was vir my interessant aangesien die kunstenaar byna in ‘n “ko-ontwerp” wyse met die masjien gewerk het. Die navorsing wat gedoen is, toon ook die duidelike onderskeid tussen die teks van die masjien en die teks van die kunstenaar aan. Hierdie projek is vir my ‘n goeie voorbeeld van mens-masjien-interaksie en ‘n goeie toepassing van A.I. tegnologie binne ‘n kreatiewe konteks. Verder kan die belangrikheid van navorsing binne en rondom kunspraktyk bevestig word deur te kyk na die magdom navorsingsuitsette wat hierdie kunswerk gelewer het.

Nog ‘n interessante projek wat bespreek was, is die Eververse: Poetry in Motion projek. Hierdie projek maak gebruik van ‘n fitbit horlosie om digitale poësie te genereer. Die horlosie word deur een van die navorsers gedra en is 24 uur aanlyn gekoppel om data in te samel. Die horlosie neem die navorser se pols en gebruik hierdie data om tekste in die vorm van gedigte te genereer. In hierdie projek kan mens sien hoe wyd die toepassings binne tegnologie en literatuur is. Dit het my verbaas om te sien hoe biologiese data gebruik kan word vir skepping binne ‘n literêre konteks. Dit is verbasend om te sien hoe kunstenaars, skrywers en navorsers elemente van verskillende kontekste kan verweef en ‘n interessante projek kan skep wat unieke toepassingsmoontlikhede vorendag bring.

 

Die kongres was verder vir my ‘n baie goeie geleentheid om my werk en navorsing te kon aanbied. Ek kon terugvoer op ‘n internasionale vlak kry en besef dat my navorsing ook nodig binne hierdie veld is. Dit was ook goed vir my om nuwe insigte te kon kry en my denke en “peripheries” rondom digitale literatuur te verbreed. Deur te sien hoe kunstenaars en navorsers die grense toets en probeer skuif, het ek besef die enigste grense wat ons terug hou in die lewe is die wat ons self uitdink.

• Gustaf Tempelhoff – Julie 2019

Seminaar oor die Byderhand-Pionierprojek

‘n Baie geslaagde seminaar oor die Byderhand-Pionierprojek is op 9 Mei 2019 op die NWU-kampus aangebied. Die gedagte met die seminaar was om vanuit verskeie perspektiewe saam te gesels oor die projek en om navorsingsinsigte met mekaar te deel.

Die seminaar was inderdaad ‘n besondere (en gesellige) geleentheid vir die deelnemers en ander belangstellendes wat die geleentheid bygewoon het.

As deel van die verwelkoming en kontekstualisering is die kort video oor die tuin en Byderhand-Pionierprojek vertoon. Die video is die werk van Gustaf Tempelhoff en almal was dit eens dat dit ‘n baie goeie oorsig oor die projek bied en keurig saamgestel is.

Hierna het die verskillende sprekers aan die woord gekom – die groot verskeidenheid invalshoeke word in die titels van die bydraes weerspieël.

Suna Verhoef (Pionierskool vir Siggestremdes, Worcester) – “Touch, pause and engage”: die skep van ‘n multisensoriese tuin as samewerkende projek en toepassing van die Expanded Core Curriculum in ‘n skool vir leerders met siggestremdheid.

Franci Greyling (Vakgroep Skryfkuns, NWU) – Samewerking en deelname in ʼn plekspesifieke digitale literatuurprojek vir persone met siggestremdheid.

Gustaf Tempelhoff (Grafiese Ontwerp, NWU) – Koppelvlakontwerp en plekspesifieke digitale literatuur vir persone met siggestremdheid.

Bernard Odendaal (Vakgroep Skryfkuns, NWU) – Dig vir siggestremdes – aantekeninge oor enkele gedigte geskep vir die Byderhandinstallasies te Worcester.

Philip van der Merwe (Vakgroep Duits, NWU) – Die dialektiek van lewe en dood in die ‘tuinverse’ van die Karoo Woestyn Nasionale Botaniese Tuin.

Paneelgesprek: Gedeelde ervarings: Pionierstories (Suna Verhoef, Franci Greyling, Gustaf Tempelhoff, Quinten Pendle en Hendrik Steyn).

Die seminaaraanbiedinge het tot baie interessante gesprekke aanleiding gegee en het bygedra tot insigte wat verder in kongresreferate en navorsingsartikels neerslag sal vind. Bowenal was die seminaar ‘n wonderlike geleentheid om nuwe vriende te maak en vriendskapsbande te versterk.
(Die seminaar en Suna Verhoef se navorsingsbesoek is moontlik gemaak deur befondsing wat van die Puk-kanselierstrust ontvang is.)

Links: Paneelbespreking oor die Pionierstories: Van links na regs op die foto is Quinten Pendle, Suna Verhoef, Hendrik Steyn, Gustaf Tempelhoff en Franci Greyling. (Foto geneem deur Elise Tempelhoff)
Regs: Quinten Pendle en Suna Verhoef in ligte luim. (Foto geneem deur Carin Pendle)

Quinten Pendle (links) en Hendrik Steyn (regs) lees die braille-instruksies wat verduidelik hoe om die QR-kodes van die Pionierstories te skandeer.
(Die Pionierdrukkery het die braille-drukwerk in die projek verskaf.)

Byderhand Pionierstories

Byderhand het die afgelope jaar in samewerking met die Pionierskool vir Siggestremdes in Worcester en vele ander rolspelers getree vir ’n besondere projek. Die Byderhand-Pionierskoolprojek is op 30 Augustus 2018 bekendgestel, en die Byderhand Pionierstories kan nou gelees word op die skoolgronde van die Pionierskool en ook in die koffiewinkel, Blindiana Barista.

Leerders en oud-leerders van die Pionierskool is gevra om verhale en herinneringe te deel vir die versameling van Pionierstories. Sommiges het hul ervaringe as blinde of siggestremde persone deel, terwyl ander oor hul loopbaan vertel het of herinneringe aan hul Pionierskooldae herroep het. “Die drie jaar wat ek op Worcester was, was vir my die hoogtepunt van my skoolloopbaan,” sê Madelene van der Berg. “Dit was goeie tye, en ek is bly ander mense kan nou daarin deel.”

  Pionierstories op die skoolterrein. Links is ‘n storiebordjie in “Niemandsland” en regs is ‘n bordjie langs die hoofdeur van die skoolgebou.

Hierdie stories kan gelees word deur middel van bordjies waarop die titel en naam van die skrywer in gedrukte teks en ook in braille aangebring is. Die braille-teks vir al die bordjies is gedruk met behulp van Pionierdrukkers in Worcester. Getrou aan die plekspesifieke aard van Byderhand, is die bordjies op plekke by die skool aangebring waaroor daar in die storie vertel word: stories oor musiek en koorsang in by die ouditorium opgesit, en koshuisvertellinge is voor die ingange van die koshuis op die gronde te lees. Die versameling bestaan uit 27 stories en verse deur 23 skrywers/vertellers.

     Skrywers om die tafel: Links lees dr. William Rowland instruksies in braille;  regs luister Quinten Pendle en Gustaf Tempelhoff saam na Quinten se storie.

Die skrywers is op die openingsdag genooi om vir die eerste keer na hul stories te luister by ’n kleiner bekendstellingsfunksie by Blindiana Barista. Die Pionierstories sal ook in hierdie restaurant, by die Innovation for the Blind (Instituut vir die blindes), beskikbaar wees vir die mense van die Worcester-gemeenskap om te lees.

Links lê Philip Crouse se gidshond neffens haar eienaar. Regs gesels Gustaf en Nicky Labuschagne oor die toeganklikheid van die koppelvlak.

“In hierdie spesifieke projek sien ek in die eerste plek ’n geleentheid vir gestremde persone om werklikwaar ’n kreatiewe bydrae te lewer tot hulle eie gemeenskappe,” sê Philip Crouse, ook een van die skrywers. “Ook om die breër gemeenskap te beïnvloed deur hulle digkuns en letterkuns.” Philip is die koӧrdineerder van die Tegnologiesentrum van die Innovation for the Blind, en het ’n groot rol gespeel in die toetsfase van die nuwe digitale koppelvlak en hoe om dit vir blindes toeganklik te maak. Sy hulp was van onskatbare waarde vir die multimedia-ontwerper van Byderhand, Gustaf Tempelhoff. Philip noem dat daar nog baie toekomstige moontlikhede uit die projek kan spruit. “Ek dink hierdie is regtigwaar ’n ‘pionier’ – mind the pun – in baie opsigte, en ek dink dis ’n goeie sinergie tussen kuns, tegnologie, die verlede, die toekoms en wat ook al moontlik is in die toekoms.”

Pionierstories in Blindiana Barista. Links: ‘n storiebordjie en selfoon met die storie; regs verwelkom ‘n plakkaat by die deur die besoekers.

Die Pionierstories dien as die literêre nalatenskap van die skrywers, as inspirasie vir huidige en toekomstige Pionierskoolleerders. Deur die stories word daar nou ook vir die jong generasie ’n platform geskep om oor die nalatenskap van vorige leerders te leer. “Ek dink daar is ’n geneigdheid nou dat… elke geslag vergeet die vorige geslag en verloor daardie draad van die geskiedenis van hierdie skool, wat verrykend is en wat deel van jou erfenis is,” sê Dr. William Rowland. Hy is ’n bekende digter en leiersfiguur in die internasionale blinde gemeenskap en ook ’n oud-Pionierskoolleerder. “En dit is hoekom hierdie projek belangrik is. Dit gaan die vorige geslagte aan die huidige geslag en komende geslagte bind.”

Bestel ‘n Pionierstorie saam met jou koffie in Blindina Barista. Links rangskik Rouxné die storiebordjies; regs bedien Annemarie ‘n storie.

Die Pionierstories is nou ’n permanente instelling by die skool en in Blindiana Barista.

• Rouxné van der Westhuizen – Oktober 2018

Byderhand-Pionierskool: ‘n Luisterryke bekendstelling

Die Byderhand-Pionierskoolprojek is op 30 Augustus 2018 luisterryk bekendgestel met die opening van die multisensoriese tuin by die Pionierskool.

Byderhand, ʼn interdissiplinêre kreatiewe en navorsingprojek, bied interaktiewe leeservarings waardeur plek en literatuur op ‘n nuwe manier ervaar kan word. Die projek in samewerking met die Pionierskool vir Siggestremdes, bestaan uit drie dele, naamlik Pionierstories, Tuinverse en Karootuinverse. Skrywers en kunstenaars in die projek sluit bekende digters, asook leerders, oudleerders en personeel van die Pionierskool in.

Met die projek by die Pionierskool het die span spesifiek navorsing gedoen om te verseker dat die projek toeganklik is vir siggestremde persone. Om in dié doel te slaag, word ʼn kombinasie van media gebruik. Al die stories en gedigte is opgeneem en kan via slimfone of tablette ervaar word. Dit is hierdie ouditiewe komponent wat die Byderhandprojek so toeganklik maak vir mense met sigsverlies, soos dit ook duidelik blyk uit die entoesiastiese ontvangs van die projek.

Die konkrete en digitale koppelvlakke (“interfaces”) bestaan uit braille-instruksies, bordjies met QR-kodes en ʼn digitale koppelvlak waarin van spraaktegnologie gebruik gemaak word. Die koppelvlakontwerpe is die werk van Gustaf Tempelhoff, die multimedia-ontwerper in die span. Gustaf doen sy  sy meestersgraadstudie in Grafiese Ontwerp binne die projek. Die brailledrukwerk is deur die Pionierdrukkery gedoen.

Tuinverse: Besoekers kuier onder skadubome by die multisensoriese tuin. Regs is bordjies wat die tuinverse aandui en plantinligting verskaf.

Die multisensoriese tuin op die skoolterrein is ontwikkel deur die Pionierskool en Hoërskool Brackenfell as deel van die ATKV se Handevatprojek, en afgerond in samewerking met die Karoo Woestyn Nasionale Botaniese Tuin, Afrikaans.com en Byderhand. Die tuin bied aan leerders ʼn besondere multisensoriese ervaring: die plante in die tuin is gekies met die fokus op reuk en tas; die paadjies is uitgelê met verskillende teksture; buitelug-musiekinstrumente van herwonne materiaal nooi die leerders uit om saam te speel en musiek te maak, en ʼn muurskildery deur Afrikaans.com, met idiome wat met klank te doen het, rond die tuin af. Byderhand se bydrae tot die multisensoriese tuin is 10 tuinverse en kinderverse deur William Rowland, Hans du Plessis, Bernard Odendaal, Daniel Hugo, Floris A. Brown en Franci Greyling. Van die verse word aangevul deur musiekverwerkings, vertalings en tipografiese animasies sodat die leerders werk op ʼn verskeidenheid maniere kan ervaar.

  Pionierstories: Links luister Reinette Popplestone en Rouxné van der Westhuizen in Blindiana Barista na Reinette se storie. Regs is een van die Pionierstoriebordjies op die skoolterrein.

Die tweede gedeelte van die projek, Pionierstories, is geskryf en vertel deur leerders, oudleerders en personeel van die Pionierskool sowel as visueelgestremde persone van die Worcestergemeenskap. Hierdie stories kan ervaar word in Blindiana Barista, ʼn koffiewinkel, by die Innovation for the Blind (Instituut vir die Blindes) in Worcester. Skrywers in dié projek het ʼn gesellige bekendstellings­geleentheid in Blindiana Barista bygewoon. Joseph Matheatau, koffiewinkel se blinde barista, se vertelling is deel van die storieversameling. Die Pionierstories is ook op die skoolterrein aangebring by die plekke waar die verhale afspeel, sodoende bied dit aan die leerders ʼn plekspesifieke en konkrete ervaring.

Karootuinverse: Links verduidelik Werner Voigt, kurator van die botaniese tuin, een en ander oor die beplande brailleroete. Regs waaier die wolke oor die tuinlandskap.

ʼn Derde gedeelte van die projek in Worcester word samewerking met die Karoo Woestyn Nasionale Botaniese Tuin onderneem. Digters met ʼn verbintenis met Worcester en die Breëriviervallei is genooi om gedigte oor die omgewing te skryf. Hierdie gedigte word deel van die nuwe brailleroete wat tans in die tuin ontwikkel word. Die gedigte deur 10 skrywers waar onder Diana Ferrus, William Rowland, Daniel Hugo en David Kramer is o.a. vertaal in Engels, Portugees en Duits. Hierdie projek is tydens ʼn skemerkelk-geleentheid in die botaniese tuin bekendgestel waartydens gaste na die gedigte soos voorgelees deur die digters, geluister het. Die gaste was dit eens dat die kombinasie van karoolandskap en die gedigte ʼn besondere ervaring vir besoekers aan die tuin sal bied.

Hierdie uitdagende projek was en is steeds vir die Byderhandspan ʼn besondere verrykende ervaring en die projek sal deel bly van die vakgroep Skryfkuns se voortgesette navorsing en gemeenskapsbetrokkenheid.

“Byderhand” word onderneem binne die Navorsingseenheid Tale en Literatuur in die Suid-Afrikaanse konteks, Noordwes-Universiteit, Potchefstroomkampus. Die projek is ʼn goeie voorbeeld van ʼn skeppende projek in die digitale humaniora (Digital Humanities).

• Franci Greyling – September 2018

Woordkunservarings in Galway

If you ever go across the sea to Ireland
than maybe at the closing of your day
you can sit and watch the moon rise over Claddah
or watch the sun go down on Galway Bay.
–  Arthur Colahan

Die afgelope April het ons die geleentheid gehad om ‘n kongres in Galway by te woon en terselfdertyd met verskeie plekspesifieke woordkunsprojekte in die dorp en omgewing kennis te maak.

Galway County aan die weskus van Ierland is ‘n besondere omgewing met landmerke soos Connemara, die Aran eilande en die Cliffs of Mohar – plekke wat op talle wyses in wêreldliteratuur neerslag gevind het. Literatuur in al sy vorms speel dan ook ‘n integrale rol in die gemeenskap van Galway: vanaf mondelinge tradisies tot by gedigte in graniet gegrafeer; vanaf erkenning van belangrike skrywers tot by podiumpoësie vir jong digters; vanaf die uitbeelding van gedigte met muurskilderye tot by digitale storievertelling. Met meer as 50% van die inwoners van Galway County wat Iers as eerste of tweede taal gebruik, is dit verder opvallend hoe hierdie oorgelewerde Keltiese taal (Gaeilge of Gaeilge na hÉireann) herwaardeer en bevorder word.

Die kongres, “Transient Topographies: Space and Interface in Digital Literature and Art”,  is onder die vaandel van die Moore Instituut by die Nasionale Universiteit van Ierland aangebied.

Die Byderhandprojek en ons referate het soos ‘n handskoen by die kongrestema gepas. In haar referaat, Experience interface and performativity in site-specific digital literature, het Franci Greyling ‘n oorsig gebied oor Byderhand Tuinverse, die multimodale ensemble vir plekspesifieke digitale literatuur, ervaringskoppelvlak en verskillende aspekte van perfomatiwiteit. Op sy beurt het Gustaf Tempelhoff gesels oor ontwerpuitdagings om die bestaande Byderhandkoppelvlak vir persone met visuele beperkinge toeganklik te maak. Die titel van sy aanbieding was: “I look at clouds from both sides now’”– Interface design and accessibility for site-specific digital literature for the visually impaired.

Die interessante perspektiewe van die sleutelsprekers en kongresgangers het heelwat stof tot nadenke gebied en ons kon lekker saamgesels. Kenmerkend aan kongresse oor digitale letterkunde en kuns, het die program ook uitstallings van en gesprekke oor kreatiewe werk ingesluit.

Kongresgangers ervaar ‘n strata-wandeling op die kampus; Gustaf Tempelhoff en Franci Greyling voor die Nun’s Island Theatre by die Cúirt International Literary Festival.

Die kongres het plaasgevind op die vooraand van jaarlikse Cúirt International Literary Festival wat sedert 1985 in Galway aangebied word en ons was gelukkig om ook ‘n gedeelte van die fees te kon meemaak. Hier het ons  o.a. gesprekke oor en vertonings van digitale werk bygewoon en ‘n aand van podiumpoësie ‘n plaaslike pub ervaar. Meer oor die Cúirt-fees: https://www.cuirt.ie/

Dit was egter veral die plekspesifieke projekte en installasies wat ons op ‘n ontdekkingstog geneem het. Dit is opvallend op hoeveel wyses plek,  kuns en letterkunde, konkrete bakens en digitale media gekombineer word.

Die Galway Poetry Trail, ‘n permanente projek van die Cúirt-fees en Kenny’s Bookshop, bestaan uit ‘n versameling gedigte wat op verskillende plekke in die dorp aangebring is. Hierdie werk van bekende Ierse digters word jaarliks aangevul. Die keuse van gedigte, die kombinasie met plek, en die fisiese installasie daarvan is aanduidend van die erns waarmee die projek bejeen word. Een van die gedigte langs die promenade is Galway Bay, die lied van Arthur Colahan wat die dorp bekend gemaak het. Hierdie werk is in graniet gegrafeer met weergawes in vier tale: Engels, Iers, Frans en Latyn. Meer inligting oor die projek – o.a. met video’s van die onthulling van die gedigte – is beskikbaar by: https://www.kennys.ie/news/galway-poetry-trail-2/

Met ‘n uitsig oor die Corribrivier en die Galway katedraal –  ‘n gedig van George Moore in graniet. ‘n Man en sy honde stap verby ‘n gedig van Paul Durcan. 

In die middedorp  word die besoeker verras deur vier groot muurskilderye. Die kunswerke  – ook onder die vaandel van die Cúirt-fees – is visuele interpretasies van gedigte deur ‘n plaaslike straatkunstenaar. Meer oor die Cúirt poetry walls met video-insetsels van proses gekombineer met voorlesing van die gedigte is beskikbaar by https://www.cuirt.ie/cuirt-festival-poetry-walls/

Die groot muurskildery van Home deur Nikola Madzirov

‘n Onverwante plekspesifieke digitale literatuurprojek is The Famine Walk vanaf die Wolf Tone-brug na die Celia Griffen gedenkpark. Om dié projek te kan ervaar, moet ‘n toepassing (app) afgelaai word. Die gebruiker kan dan tydens die wandeling op ‘n selfoon luister na ‘n gefiksionaliseerde dramatisering van ‘n insident tydens die groot hongersnood van 1847. Die Celia Griffen gedenkpark is ‘n herinnering aan die 6-jarige Celia en al die kinders wat hulle in dié tyd verloor het. Plekspesifieke vertellings soos The Famine Walk vorm deel van die historiese gelaagdheid van plek. Die toepassing vir Android en IOS kan afgelaai word en op enige plek geluister word: http://www.walk15.org/

‘n Plekspesifieke projek in die Connemara Nasionale Park is die Letterfrack Poetry Trail. Die roete wat die Connemara Park, die Connemara West Centre en die dorpie Letterfrack verbind, bestaan uit nege plekverwante gedigte wat op borde by die verskillende plekke aangebring is. Die Ierse President Michael D. Higgins het die roete is in 2014 geopen en self ook ‘n gedig bygedra. Ongelukkig was die tyd te min om dié projek te besoek, maar ons het ‘n mooi bundel met ingeslote CD met voorlesings van die gedigte gekoop. Vir ons navorsing oor publikasiemoontlikhede is dit interessant om te sien hoe die werk op dié wyse beskikbaar gestel word. Dit is ook moontlik om op die projek se webtuiste na die voorlesings te luister:  https://ceecc.org/letterfrack-poetry-trail/

Ander besondere literêre ervarings in die omgewing sluit in: ‘n uitstalling oor die lewe en werk van die Ierse digter Mairtín Ó’Direáin in die universiteitsbiblioteek; bronsbeelde van Oscar Wilde en Eduard Vilde in ‘n voetgangerstraat; karaktervolle boekwinkels gepak met nuwe en tweedehandse boeke; volksmusiek in die bekende O’Connor’s pub in Salthill; en die busbestuurder se aaneengerygde vertellings tydens ‘n daguitstappie na die Inisheer en Cliffs of Mohar. Hier is literatuur inderdaad verweef met die plek en die leefwyse van die inwoners.

• Franci Greyling – Mei 2018

“Hier in die tuin…” – SETH: ‘n eerstehandse ervaring

“Hier in die tuin
waar jy kan ontsnap
waar bome jou vriende word
en voëltjies jou geselskap.”

In September 2017 het ons ʼn Byderhandsessie vir die graad 9-groep van die SETH-akademie aangebied waartydens hulle die tuinverse in die NWU-Botaniese Tuin eerstehands ervaar het.

Die SETH-akademie (Wetenskap, Ingenieurswese, Tegnologie en Gesondheid) is ʼn gesamentlike inisiatief van die Noordwes Departement van Basiese Onderrig, die Noordwes-Universiteit en die bedryf om leerders voor te berei vir tersiêre opleiding in beroepe met skaars vaardighede.

In die program wat in samewerking met die Hoërskool Ferdinand Postma in Potchefstroom aangebied word, word talentvolle leerders geïdentifiseer en van graad 8 tot 12 voorberei vir professionele beroepe in diverse rigtings soos ingenieurswese, wetenskap, medisyne, finansies, ekonomie en wiskunde- en wetenskaponderrig. Leerders word een middag elke week deur interessante en uitdagende lesings en praktiese aktiwiteite aan ʼn verskeidenheid dissiplines en vaardighede bekendgestel. In 2017 was die SETH-program op ʼn probleemgebaseerde benadering geskoei met die leerders wat aktief betrokke was in die sessies. Klem is geplaas daarop om leerders toe te rus met vaardighede en ʼn instelling tot samewerkende leer, interdissiplinêre samewerking en beroepskennis. Daar is ook besluit om meer aandag aan die ontwikkeling van die taalkomponent vir graad 8 en 9-leerders te gee.

Die Byderhandsessie met die leerders het juis by die taalkomponent aangesluit.

 
Die sessie is ingelei met ʼn kort inleiding oor tegnologiese verandering, multimodaliteit, digitale literatuur en nuwe skeppende moontlikhede vir skrywers en kunstenaars, plekspesifieke digitale literatuur en interdissiplinêre samewerking. Die groep is spesifiek aan die Byderhand Tuinverse bekendgestel.

Franci Greyling het vertel hoe sy te werk gegaan het om versies te skryf wat by spesifieke plekke in die tuin pas, wat die produksieproses behels het en hoe verskillende persone se vaardighede bygedra het tot die eindproduk (stemkunstenaars, animeerders, multimedia ontwerpers, komponiste en musikante en vertalers). So tussenin is ʼn klompie skryfwenke verskaf.

Gustaf Tempelhoff (multimedia-ontwerper) het gesels oor sy belangrike aandeel in die projek (ontwerp van projekidentiteit, platform-, web- en koppelvlak-ontwerp, verspreiding, ens) en ook verduidelik wat ʼn QR-kode is en hoe die QR-leser werk, hoe die koppelvlak lyk en wat die verskillende weergawes van die tuinverse behels.

     
Met ʼn aktiwiteitsboeke in die hand (in Afrikaans, Engels en Setswana) het leerders die tuin ontdek, die tuinverse ervaar, self waargeneem, hulle eie tuinverse geskryf… en sommer net ontspan.

“Hier in die tuin
Word elke sintuig geprikkel:
Lowergroen plante, orals te sien
Kleurryke voëls, hul skoonheid verdien,
Lewegewende water wat jou siel verfris
Gee jou sommer ook ʼn lewenslus.”

  
As deel van die refleksie oor die sessie het die leerders elektronies terugvoer oor die projek gegee en ook hulle eie tuinverse ingesleutel.

Uit die terugvoer is dit duidelik dat almal die sessie geniet het, nuwe energie in die tuin gekry het … en boonop aan die dink en die dig gesit is.

• “It was amazing how we can use technology for so much more than just social media.”
• “Baie uniek en lekker. Dit was ‘n baie waardevolle sessie vir my.”
• “It was calming and it felt as if I was in touch with nature.”
• “Die tuin het my gemaklik en ontspanne laat voel.”
• “It’s the most creative thing I’ve seen this year. I’m stil in shock.”
• “Die omgewing is baie lekker om te ontspan en gedigte te skryf.”
• “I enjoyed the experience because I got to explore the garden and immerse myself in the session.”
• “Ek het dit baie geniet veral omdat ek ʼn buitelug meisie is! Dit was lekker om te sien wie eintlik die gedigte geskryf het en waar hulle inspirasie vandaan gekom het.”
• “It was truly exceptional as I got to detox my system with nature and being poetic about was like a remedy to my technological addiction.”

  
“Hier in die tuin
Kan jy jouself weer vind.
Jy kry tyd om te dink.
Maar ek waarsku jou nou:
Die gras so groen
Die water so blou,
Dit gaan nog vernietig word
Deur my en jou!”
(Karin Kooij; 15 – ‘n Tuinvers geskryf tydens die sessie)

“Ssshhh,
I hear the water singing
What a wonderful lullaby
A beautiful melody
Eases the soul and soothes the heart
Therapy
Serenity like hearing a baby’s laugh after a long tiring day
I hear the water singing
Sssshhhhh
What a peaceful melody.”
(Tlotliso Lebitsa; 15 – ‘n Tuinvers geskryf tydens die sessie)

• Franci Greyling – Januarie 2018

Byderhand by die Pionierskool – ‘n projek in wording

‘n Nuwe Byderhandprojek in wording – Byderhand en Pionierskool plekspesifieke digitale literatuur.

Die Byderhandspan is teen die einde van 2016 genader oor die moontlikheid om Byderhand tuinverse deel te maak van ‘n voorgenome multisensoriese tuin by die Pionierskool vir Siggestremdes in Worcester. Die eerste verkennende gesprek het in Januarie 2017 plaasgevind – en soos dit met Byderhandprojekte gaan, het die projek deur die entoesiastiese samewerking van soveel mense ‘n volskaalse produksie geword.

  
Die hoofgebou van die Pionierskool (Gustaf Tempelhoff en die skoolhoof, mnr Paul Greyling.)

Hierdie Byderhandprojek word as ‘n navorsings- en gemeenskapsprojek in vennootskap met die Pionierskool vir Siggestremdes in Worcester, onderneem. Kaleidoscope SA (voorheen die Insituut vir die Blindes) is ook op verskeie wyses by die projek betrokke. ‘n Oogmerk is om die toeganklikheid van die Byderhandplatform uit te brei om tot ʼn groter mate vir siggestremde gebruikers voorsiening te maak. Die kernprojekspan is Franci Greyling (NWU), Bernard Odendaal (NWU), Gustaf Tempelhoff – multimedia ontwerper (NWU), Suna Verhoef (Pionierskool) en Phillip Crouse (Kaleidoscope Tegnologiese Sentrum). Die Pioniersdrukkery wat spesialiseer in media vir siggestremdes (braille, grootdruk en oudio) help veral met die ontwikkeling en produksie van die braille aanwysings.

Tans is die projekspan besig met die afhandeling van die produksie van twee subprojekte, naamlik Tuinverse as deel van die multisensoriese tuin by die Pionierskool en Stories/vertellinge by die Pionierskool en Blindiana Barista (die koffiewinkel van Kaleidoscope SA). Ná maande se beplanning, gesprekke, eksperimentering en ontwikkeling vind die toetsfase van die projek in November 2017 plaas. Indien alles volgens plan verloop, sal die projek teen Augustus 2018 op die verskillende plekke beskikbaar wees.

‘n Multisensoriese tuin by die Pionierskool

Vir dié deel van die projek word ‘n bestaande tuin by die Pionierskool omskep in ‘n multisensoriese tuin en terrein om voorsiening te maak vir ‘n verskeidenheid multisensoriese ervarings, gebrailleerde benoemings van plante, buitelug musiekinstrumente en digitale tuinverse. Die groot projek deur die Pionierskool word onderneem in samewerking met die Karoo Woestyn Nasionale Botaniese Tuin, die Hoërskool Brackenfell, Afrikaans.com en Byderhand (NWU). Digters wat tuinverse bygedra het, is William Rowland, Floris Brown, Daniel Hugo, Bernard Odendaal, Hans du Plessis en Franci Greyling (kinderverse). Die tuinverse is deur die digters voorgelees, terwyl van die verse ook aangevul word met vertalings, musiekverwerkings en tipografiese animasie.

 
Die terrein van die multisensoriese tuin (links) en die eerste paadjie (regs).
   
Links lees die digter, Floris Brown, sy gedig voor vir opname. Regs vlieg Ying-Shan Tseng se vlugtige vingers oor die klawers.

Stories en vertellings by die Pionierskool en Blindiana Barista

Met soveel ervarings van siggestremde leerders wat oor die verloop van jare by die Pionierskool skoolgegaan en ingewoon het, is daar baie stories om te vertel. Vir hierdie projek is leerders, oudleerders en personeel van die skool om bydraes genader. Hierdie bydraes in die vorm van vertellings, verhale en gedigte, word voorgelees en opgeneem sodat dit deur siende en siggestremde lesers geniet kan word. Die gedagte is dat die digitale verhale by spesifieke plekke op die skoolterrein geplaas word en op die plek waar die gebeure afspeel, ervaar kan word. Besoekers aan Blindiana Barista kan oor ‘n koppie koffie (voorberei deur die blinde barista) die verhale geniet. Skrywers sluit in Jacques Coetzee, Hendrik Steyn, Ying-Shan Tseng, Sydney Berrington, Hanli Stehli en Christo de Klerk. Van hierdie skrywers presteer op talle vlakke van die samelewing, insluitende in regte, musiek, sport, leierskap en onderwys.

 
Blindiana Barista (Kaleidoscope SA)

Die uitdagings van koppelvlakontwerp

Soos in vorige Byderhandprojekte word die tekste via QR-kodes by die betrokke plekke beskikbaar gestel. Die uitdaging is egter om dit op so ‘n wyse te doen dat siggestremde lesers (blind en swaksiende) self die QR-kodes kan skandeer om die gedigte en verhale op hulle selfone te kan ervaar. Hiervoor is dit nodig om te verstaan hoe die siggestremdes die tegnologie (kan) gebruik. Die konkrete en digitale koppelvlakontwerp moes dus herbedink, ontwerp en deur ‘n verskeidenheid lesers uitgetoets word.

 
Links wys leerders hoe hulle tegnologie gebruik en regs toets Phillip Crouse en Gustaf Tempelhoff die nuwe digitale koppelvlak.

 
Die braillebordjies – gereed vir die volgende toetsfase.

En dalk in die toekoms…

Die moontlikheid van Tuinverse as deel van ‘n nuwe brailleroete in die Karoo Woestyn Nasionale Botaniese Tuin word ook ondersoek.

 
Terreinbesoek Botaniese Tuin, Mei 2017: Johan Kotze, Ricardo Riddels, Franci Greyling, Bernard Odendaal, Suna Verhoef en Floris Brown.

Meer oor die skool

Die Pionierskool vir Siggestremdes (gestig in 1881) maak voorsiening vir die behoeftes van blinde, swaksiende, doofblinde en meervoudiggestremde leerders deur middel van opvoeding, opleiding, ontwikkeling en sorg. Die skool strek van voorskool tot hoërskool en het ook ‘n afdeling waar voorsiening gemaak word vir loopbaanontwikkeling na graad twaalf. http://www.pioneerschool.org.za/

• Franci Greyling – 7 November 2017

Rusplekstories-skryfkompetisie saam met De Jonge Akker

Studente en personeel van die NWU word genooi om deel te neem aan die Byderhand en De Jonge Akker Rusplekstories-skryfkompetisie 2018.
– ‘n Projek deur die Vakgroep Skryfkuns.

Besoek De Jonge Akker en lees ‘n Rusplekstorie op jou selfoon.

Skryf ‘n kortverhaal wat op die kampus of elders in Potchefstroom afspeel en lees jou eie verhaal in De Jonge Akker!

1. Daar is ses kategorieë/temas wat aandui waar die verhaalgebeure moet afspeel, naamlik: De Jonge Akker; Studentesentrum; die kampus; die Bult; die akkerlaan; Potchefstroom.
2. Die skryfkompetisie word vanjaar (2018) drie keer aangebied. Sluitingsdatums vir elke afsonderlike rondte: 30 April; 30 Junie; 30 Augustus.
3. Kortverhale mag hoogstens 1500 woorde wees.
4. Inskrywings kan in Afrikaans of Engels wees.
5. Inskrywings moet getik wees en elektronies ingestuur word aan skryf2018@byderhand.net met die onderwerp duidelik gemerk as “Skryfkompetisie”, gevolg deur die skrywer se naam.
6. Verhaalinskrywings moet foto (kop en skouers) en ’n kort biografiese beskrywing van die skrywer en verbintenis met Potchefstroom insluit (nie meer as 100 woorde nie). (Sien Byderhand Rusplekstories vir voorbeelde.)
7. Wenverhale word opgeneem in die Byderhand-versameling en kan in De Jonge Akker gelees word. Skrywers van die wenverhale ontvang ook ‘n etebewys van De Jonge Akker.
8. Pryse en plasings op die Byderhand-webruimte word slegs toegeken as die inskrywings se gehalte dit regverdig.
9. Geen kommentaar word op individuele inskrywings gelewer nie.
10. Die organiseerders sal met die skrywer in verbinding tree indien ’n kortverhaal goedgekeur word of aangewys word as ’n wenner.
11. Die organiseerders behou die reg om verhale voorwaardelik goed te keur. Dit wil sê voorstelle ter verbetering kan gemaak word, waarna skrywers verhale opnuut kan instuur. Die organiseerdeers behou die reg om nuwe verhaalweergawes steeds af te keur.
12. Redigering van aanvaarde verhale word in samewerking met die individuele skrywers behartig.
13. Die skrywer behou kopiereg van die verhaal.
14. Kragtens die Wet op Outeursreg is enige vorm van plagiaat ’n strafbare kriminele oortreding.
15. Skrywers gee aan die organiseerders (Byderhand) die reg tot reproduksie van die verhale in enige media (bv. teks, foto’s, klank, bewegende beelde, digitaal, ens.) en die reg om dit te publiseer in toepaslike publikasies, insluitend maar nie beperk tot katalogi, interaktiewe DVD, tydskrifte, koerante, die Internet, en ander publikasies wat uit die projek mag voortvloei. Erkenning sal deurgaans aan die skrywer van die werk gegee word.
16. Skrywers gee aan die organiseerders die reg om die verhale vir akademiese en navorsingsdoeleindes te gebruik. Erkenning sal deurgaans aan die skrywer van die werk gegee word.
17. Byderhand is ‘n interdissiplinêre navorsings en kreatiewe projek onder leiding van die Vakgroep Skryfkuns, NWU. Vir meer inligting oor die projek, besoek die webtuiste: www.byderhand.net
18. Navrae: skryf2018@byderhand.net

  

Rusplekstories in De Jonge Akker

Wie hou nie daarvan om ʼn storie te lees met ʼn beker koffie in die hand nie? Besoekers aan die gewilde De Jonge Akker koffiewinkel op die NWU Potchefstroomkampus, kan nou terugsit en ʼn kortverhaal of kinderstorie op hulle selfone geniet. Wat die verhale nog meer besonders maak is dat die gebeure in Potchefstroom afspeel.

Met die vriendelike samewerking van De Jonge Akker, is die Rusplekstories sedert die middel van Augustus 2016  in dié gesellige koffiewinkel beskikbaar.

  

Die gedagte van plekspesifieke digitale literatuur is dat die werk op ʼn plek gelees word wat op een of ander wyse met die werk verband hou. ʼn Koffiewinkel in die hart van die kampus is daarom ʼn ideale plek om verhale te lees wat op die kampus, die Bult en in die dorp afspeel.

Die groot verskeidenheid verhale sluit in ligte liefdesverhale, verhoudingsverhale, herinneringsketse, ʼn speurverhaal, asook verhale met ʼn meer literêre strekking. Die jonges van gees sal ook plesier hê in ʼn sestal kinderstories.

Van die skrywers in die projek is bekende gesigte op die kampus, soos Duane Aslett (dosent in forensiese rekeningkunde en koshuisvader van Veritas), Nelia Engelbrecht (redakteur van Eish!), en Sophia Kapp (voormalige dosent in vertaalkunde en tans taaladviseur by die Virtuele Instituut vir Afrikaans). Die prettige kinderstorie, Melkskommels vir Minki, is die werk van sanger Deon Meiring en die kinderboekillustreerder, Zinelda McDonald. Ander bekende skrywers en name is Harry Kalmer, Helene de Kock, Martie Swanepoel, Carié Maas, Marlize Hobbs, Frederick J. Botha en Susan Lombaard. Heelparty van die skrywers en kunstenaars is reeds vir hulle werk bekroon. Die versameling verhale sluit ook werk van jonger skrywers en voormalige en huidige skryfkunsstudente in.

  

Om die verhaal te kan lees, skandeer mens die QR-kode binne die spyskaart – en die verhaal verskyn in ʼn oogwink op jou selfoonskerm. Daar is ook ʼn gemaklike leerbanke waar mens tussen regte boeke, verhale in ʼn nuwe formaat kan ervaar. WiFi is in De Jonge Akker beskikbaar.

Die Rusplekstories is deel van ʼn plekspesifieke digitale literatuurprojek van die Vakgroep Skryfkuns. Byderhand 2015 is as deel van die  Woordkunsprogram by Clover Aardklop Nasionale Kunstefees aangebied. In die projek wat uit vier subprojekte bestaan het, is skrywers en kunstenaars met ʼn Potchefstroomverbintenis genooi om werk spesiaal vir Byderhand te skep. Vier subprojekte was deel van die produksie, naamlik Tuinverse in die Botaniese Tuin, Rusplekstories by die Boeke-Oase, ʼn Dwaalverhaal by die Hoër Tegniese Skool en Taxistrips op die FNB-pendelroete.