‘n Drieluik artikels oor die Byderhand-Pionierprojek

‘n Drieluik navorsingsartikels oor die Byderhand-Pionierprojek het onlangs in die Tydskrif vir Geesteswetenskappe verskyn (Jaargang 60 No. 4-2: Desember 2020).

In ‘n redakteursnota by die artikels skryf die redakteur Ina Wolfaart-Gräbe soos volg:

“Die Byderhand-Pionierprojek, soos ’n mens al uit die naam kan vermoed, is ’n heel besonderse onderneming. Gesetel in Worcester, in die Breëriviervallei in die Wes-Kaap, behels die projek multimodale literatuurinstallasies, wat ook toeganklik is vir siggestremdes. Aan die een kant is dit as ’n voobeeld van toegepaste elektroniese literatuurstudie die neerslag van gevorderde akademiese navorsing; maar aan die ander kant het samewerkingsverhoudings met verskeie partye daartoe bygedra dat die praktiese uitvoering daarvan met groot sorg en kundigheid geskied het. Dit is, met ander woorde, soos die outeurs dit eksplisiet stel, ’n voorbeeld van ’n deelnemende projek “as praktiese toepassing van navorsing en gemeenskapsbetrokkenheid”. Die totstandkoming van ’n multisensoriese tuin in Worcester en die skep van digitale literatuur, soos verhale en gedigte, word in die drie artikels in hierdie afdeling uiteengesit. Franci Greyling, Suna Verhoef en Gustaf Tempelhoff skets die totstandkoming, konseptualisering en uiteindelike volvoering van die projek. In die daaropvolgende artikels fokus Bernard Odendaal en Franci Greyling op die plasing van gedigte en verhale in die tuin. Vermeldingswaardig is die deurgaanse fokus op die kernbydrae van siggestremdes, as volwaardige vennote in die totstandkoming en beplanning van alle aspekte van die projek.

“Beskou vanuit ’n ander hoek, kan hierdie projek saamgelees word met die fokus op die kwesbaarheid van kinders in die konteks van Suid-Afrikaanse huishoudings en families. Dit illustreer, sy dit dan nie binne gesinsverband nie, hoe verbeeldingryke samewerking tussen universiteite, skole en die breër gemeenskap een tipe gestremdheid kan verlig.”

Die titels en opsommings van die drietal artikels bied ‘n blik op die inhoud daarvan:

Die Byderhand-Pionierprojek: ’n Gevallestudie van die deelnemende dinamika in die skep en toeganklikmaking van lokatiewe literatuur vir persone met siggestremdheid
Franci Greyling, Suna Verhoef en Gustaf Tempelhoff

Die artikel bied, deur ’n bespreking van die Byderhand-Pionierprojek as gevallestudie, ’n blik op die praktiese implementering van deelnemende en skeppende interdissiplinêre projekte in die Digitale Humaniora. Die Byderhand-Pionierprojek, wat lokatiewe literatuurinstallasies in Worcester in die Wes-Kaap behels, is uniek in dié opsig dat die multimodale literatuurinstallasies vir persone met siggestremdheid toeganklik is en dat persone met siggestremdheid ’n integrale rol in die totstandkoming van die projek gespeel het. Die artikel fokus op die kontekstualisering van die gevergde deelnemende benadering; op die projekkonseptualisering en -raamwerk; op die deelnemende dinamika wat die totstandkoming van die multisensoriese tuin, die skep van die digitale literatuur daarby betrokke, en die toeganklikmaking van sodanige inhoud moontlik gemaak het (koppelvlakontwerp); en op nabetragting oor en gevolgtrekkings aangaande die projekbenadering. Deelname aan die projek het die projekspan bewus gemaak van die behoeftes van persone met siggestremdheid en van die noodsaak van groter inklusiwiteit en toeganklikheid van kultuurprodukte – in die besonder soos dit ten opsigte van koppelvlakontwerp en digitale aanbieding van literatuur tot uitdrukking kom.

Manifestasies van sintuiglikheid in enkele gedigte ingesluit by twee digitale Byderhand-installasies te Worcester
Bernard Odendaal

In die Westerse tradisie word veral sig, maar ook gehoor, as ’n “hoër” sintuiglike vermoë geag. Hiertoe dra die versnelde opkoms van ’n wetenskapskultuur oor veral die afgelope twee eeue by. Beelding gebaseer op veral visuele waarneming oorheers ook in die digkuns, soos waarneembaar is in die meeste gedigte opgeneem in twee Byderhandprojek- digitale installasies by die Pionierskool en in die Karoo Woestyn Nasionale Botaniese Tuin te Worcester. Die tassintuig speel ’n belangrike rol in siggestremdes se verkenning van voorwerpe en ruimtes. Betasting verg beweging, sodat siggestremdes se waarnemingswyse deur beweging gekenmerk word. Analogisering van sintuiglike waarnemings (sinestesie) is nog ’n strategie wat dikwels deur hulle benut word. Meer onlangse navorsing beklemtoon dat daar, naas die uiterlike sintuie, ook intero-reseptore (vir waarneming van, byvoorbeeld, balans en beweging) is wat die mens se persepsie bepaal. Sodoende word beliggaamde belewing moontlik. Laasgenoemde dien as teenvoeter vir die kultureel en talig gemedieerde omgang met verskynsels wat, in Lacaniaanse terme, so kenmerkend die Simboliese Ordening daarvan oorheers. Vier gedigte uit die Byderhandprojek-versameling te Worcester wat in hierdie artikel bespreek word demonstreer, op verskeie wyses, bogenoemde aspekte van sintuiglikheid. Die ingeplaastheid van estetiese belewing wat hierdie geïnstalleerde tekste bemiddel, korreleer voorts met die begeerte na liggaamlike toenadering tot die Karoo-natuurverskynsels wat in die gedigte uitgedruk word.

“Wie is dan blind?” Beliggaamde ruimte in lokatiewe narratiewe deur persone met siggestremdheid
Franci Greyling

Die artikel behels ’n ondersoek na die beliggaamde ruimte in lokatiewe narratiewe deur persone met siggestremdheid. Die Pionierstorieversameling wat op die skoolterrein van ’n skool vir leerders met siggestremdheid geïnstalleer is, bestaan uit verhale, vertellings en gedigte deur leerders en oudleerders van die betrokke skool. In hierdie artikel word ondersoek hoe die Pionierstories as lokatiewe narratiewe moontlik insig sou kon bied in die plekervaring van die skrywers, asook sou kon bydra tot lesers se verdiepte ervaring van die plek en tot die sigbaarmaking (bewuswording) van stories, liggame en gemeenskappe. Om die Pionierstories binne dié konteks te verstaan, word ’n raamwerk saamgestel waarin die konsepte van beliggaamde ruimte en ingeplaastheid bespreek word, soos dit verband hou met die multisensoriese aard van waarneming, die ingeplaaste skryfaksie, met narratiewe van persoonlike ervaring en die ekosomatiese benadering tot gestremdheid; asook met die beliggaamde ervaring van die ingeplaaste leser-deelnemer. Vier verhale uit die versameling word aan die hand van sodanige raamwerk bespreek. Die geïntegreerde uitbeelding van die konkrete én abstrakte aspekte van plek in die Pionierstories, demonstreer die verweefde dimensies wat die ervaring van plek bepaal, die sentrale rol en agentskapfunksies van die ingeplaaste skrywer in plekskepping, asook die konkreetheid van die ervaring deur die leser-deelnemer in die betrokke lokatiewe installasie soos dit tot die verhoogde sigbaarheid van die stories, liggame en die gemeenskap bydra.

Die tydskrif met die drie artikels kan gratis afgelaai en gelees word:
http://tgwsak.co.za/wp-content/uploads/2020/12/TGW-60-4-2-DES-2020.pdf

Franci Greyling – Januarie 2021

Byderhand tuinverse langs die Mooirivier

Die Byderhand Tuinverseprojekte bied sedert 2015 unieke interaktiewe leeservarings vir poësie- en natuurliefhebbers deurdat hulle gedigte oor die omgewing in die natuur kan ervaar. Byderhandinstallasies is reeds deel van die NWU Botaniese Tuin in Potchefstroom, die Digterstuin by die Breytenbachsentrum in Wellington, en die multisensoriese tuin by die Pionierskool vir siggestremdes in Worcester. Die inperkingsmaatreëls as gevolg van die koronaviruspandemie, het hierdie buiteluginstallasies ontoeganklik gemaak – en daarmee saam ook die geleentheid om die tuinverse te geniet.

President Cyril Ramaphosa het op 23 Maart aangekondig dat die land vanaf 26 Maart vir 21 dae in ‘n staat van inperking sal wees; die nasionale staat van inperking is later tot 30 April verleng. Alle openbare plekke soos universiteite, skole, parke en tuine is gesluit. In hierdie tyd was almal tot hulle wonings of erwe beperk en kon mens slegs die huis verlaat vir noodsaaklike aankope. Vanaf 1 Mei is die inperking na vlak 4 verlaag – tydens hierdie vlak mog mens tussen 06:00 en 09:00 in die omgewing stap, mits dit binne ‘n radius van 5km van jou woonplek is.

Vanaf 1 Junie is die nasionale beperkings na vlak 3 verlaag en kon mens enige tyd tussen tussen 06:00 en 18:00 buite wees. Openbare parke was egter steeds gesluit. In dié tyd was die rivieroewer langs Van Rooystraat in Potchefstroom ‘n uitkoms vir baie mense. Die sogenaamde “Gimmiesgat” bied met die oop ruimtes, natuurlike paadjies tussen die bosse, en die kabbelende Mooirivier, vir jonk en oud ‘n plek om te ontspan en te herlaai.

Die Byderhandspan het daarom besluit om, in samewerking van die Owersig-inwonersvereniging, die verse vir ʼn wyle hulle stories langs die rivier te kom laat vertel. Met ‘n nuwe omgewing en konteks in gedagte, het ons ‘n keuse van verse uit die bestaande installasies gemaak. Vanselfsprekend sou TT Cloete se gedig, “Potchefstroom”, deel van die versameling wees. Ook ander tuinverse uit die NWU Botansies Tuin kon betreklik maklik na die nuwe omgewing verplaas, terwyl ander vanweë hulle plekspesifiekheid, nie hier kon werk nie. Twee gedigte uit die Digterstuinversameling het ook goed in die nuwe konteks gepas, naamlik “Die digter se tuin” (Daniel Hugo) en “Het avondmaal” – ‘n gedig van Alfred Schaffer wat in die tyd van die koronaviruspandemie nuwe betekenis gekry het. William Rowland se gedig “Die huis waar ek woon”, is geleen uit die Pionierversameling. Vyftien kinderverse is deel gemaak van die versameling.

Die kaartjies met die QR-kodes is aan die bome opgehang en inligtingstukke oor die projek is op prominente plekke aangebring.

Die installasie kon vanaf 1 Julie 2020, op die 98ste dag van inperking, langs die Mooirivier in Oewersig geniet word.

Franci Greyling – September 2020

Die projek bied besoekers die geleentheid aan om taal, woorde en die natuur bymekaar te bring. Hierdie konsep het parkbesoekers se belangstelling geprikkel en hul aandag gelok. Kinders sien dit as ‘n skattejag en hardloop van kaartjie tot kaartjie op soek na die volgende gedig. Hul ouers kry deur hierdie geleentheid ‘n kans om onbewustelik vir hul kinders te leer oor taal en die natuur; en op so manier dat dit vir die kinders voel of asof hulle speel. (Jonathan Birch)

“Byderhand” – so ‘n mooi uitdrukking en kyk hoe kreatief het hulle dit hier in Potchefstroom ingespan. Jy kry hierdie gedigte byderhand op die bome op jou selfoon as jy jou selfoon in die hand het. TT Cloete en ander se stemme wat self hulle gedigte voorlees in verskeie Afrikatale. Hoe oorspronklik is die mens nie! So ‘n lekker verrassing vir my op lentedag. Dankie julle Potchefstromers. (Annalien Burger, Facebook” Ek reis deur my pragtige land … Suid-Afrika)

ʼn Terugblik: Deelname aan ʼn internasionale kongres tydens die koronaviruspandemie

In 2019 is die Byderhandspan uitgenooi om in Julie 2020 by die ELO2020-kongres deel te vorm van ʼn internasionale paneelbespreking oor toegepaste digitale literatuur – ʼn geleentheid waarna ons baie uitgesien het. Die koronaviruspandemie het egter ook die aanbieding van en deelname aan kongresse ingrypend beïnvloed.

ELO (Electronic Literature Organization) is ʼn internasionale organisasie vir die fasilitering en bevordering van skryf, publikasie en lees van elektroniese literatuur. In 2017 en 2019 het Franci Greyling, Bernard Odendaal en Gustaf Tempelhoff, die kongresse in Porto, Portugal en Cork, Ierland, bygewoon waar ons veral oor ons navorsing rondom die Byderhandprojek, gesels het. Na afloop van ons paneelaanbieding oor die Byderhand-Pionierprojek by ELO2019 in Cork, is ons deur een van die direkteure van die organisasie, prof. Astrid Ensslin, uitgenooi om by die 2020 kongres in Orlando, Florida, deel te neem aan ʼn internasionale paneelbespreking oor toegepaste digitale literatuur. Dit sou ʼn besondere geleentheid wees om ons navorsing met ander te deel en ons het die uitnodiging met dank aanvaar.

Die paneel, “Applied E-Lit as Participatory Research Creation for Social Change”, het vyf navorsers van vier universiteite en van drie verskillende kontinente betrek. Die paneellede was Astrid Ensslin (University of Alberta), Rebecca Lyle Skains (Manchester Metropolitan University), Christine Wilks (Bath Spa University), Franci Greyling en Gustaf Tempelhoff (NWU). In ons aanbieding sou ons spesifiek oor die Byderhand-Pionierprojek gesels: “The Byderhand Pioneer Project: Accessible Locative Literature in a Multisensory Garden at a School for the Visually Impaired”.

Die wêreldwye pandemie het die organiseerders egter genoodsaak om die “fisiese” kongres wat reeds georganiseer was, te herbedink en alternatiewe formate te oorweeg. In wese het dit daarop neergekom dat die organiseerders twee verskillende kongresse georganiseer het. Die virtue­le formaat het bepaalde implikasies vir die programsamestelling en formaat van aan­biedings gehad, en die uiteindelike program het onder andere uit regstreekse aanbiedings (via Zoom), asinkroniese aanbiedings, en virtuele uitstallings bestaan.

Die betrokke paneel waarvan ons deel was, het twee aanbiedingsformate gekombineer, naamlik in die vorm van bydraes in die asinkroniese program, sowel as ʼn regstreekse paneelbespreking. Hiervoor moes ons die aanbieding in drie verskillende formate verpak, naamlik ʼn geskrewe weergawe van die referaat, ʼn video-weergawe van die referaat, asook ʼn virtuele paneelbespreking. Die gedagte was dat die deelnemers aan die paneel vooraf na die vollediger aanbiedings (video-opnames van ons referaataanbiedings asook die geskrewe weergawes daarvan) kan kyk. https://stars.library.ucf.edu/elo2020/live/roundtables/3/

Die aanbiedingsformaat het verskeie uitdagings gestel, veral wat betref beskikbare tegnologie, tegnologiese en ander vaardighede, netwerke en beskikbare bandwydte, en beperkte bewegingsvryheid as gevolg van inperkingsmaatreëls.

Om ʼn video-weergawe van die gesamentlike referaataanbieding te maak, het ʼn produksie op sy eie behels. Aangesien die universiteitfasiliteite ontoeganklik was, en ons ook nie in dieselfde lokaal aan die produksie kon werk nie, moes ek en Gustaf afsonderlik elkeen ons eie deel verfilm. Hierdie video-opnames moes dan met die PP-aanbiedings en ander beeldmateriaal, gekombineer en geredigeer word vir ʼn afgeronde gesamentlike aanbieding. Met Gustaf se praktiese raad, het ek my bes probeer om met die verouderde tegnologie tot my beskikking, toestelle waarvan alle funksies nie meer werk nie, en my beperkte tegnologiese vaardighede, ʼn aanvaarbare video-opname van my gedeelte van die aanbieding te maak.

As gevolg van beperkte bandwydte, was dit nie moontlik om die videomateriaal aanlyn te deel nie. Die videomateriaal moes dus op ʼn datastokkie by Gustaf besorg word – ʼn aktiwiteit wat in die grendeltyd bepaalde uitdagings gehad het. (Stel dit voor: twee gemaskerde figure wat skemeraand op ʼn verlate parkeerterrein ontmoet …) Met sy besondere tegniese vaardighede en ʼn toegeruste tuisateljee tot sy beskikking, het Gustaf ʼn afgeronde video van ons gesamentlike aanbieding gemaak, en ons kon hierdie video en die geskrewe referaat, voor die sperdatum van 30 Junie aan die organiseerders verskaf.

Die paneelaanbieding op 18 Julie het eweneens sy kwota uitdagings gehad. Die vyf paneel­lede van drie kontinente moes uit hulle eie woonplekke aan die regstreekse paneelbespre­king deelgeneem. Ook in hierdie geval, het my verouderde toestelle, lae bandwydte, en beperkte ervaring van en vaardighede met Zoomsagteware, bepaalde uitdagings gestel. Om alles te kroon, moes ons ook rekening hou met die moontlikheid van beurtkrag. Ons moes dus planne B en C gereed hê, indien daar iets sou verkeerd loop.

Ten spyte van talle uitdagings – soos beskikbare tegnologie en verskil in tydsones – het die paneelbespreking goed verloop. Ongeveer 50 mense van regoor die wêreld het die paneel bygewoon, en die terugvoer was oorwegend positief. ʼn Hele paar mense wat kommentaar in die “chat-line” bygedra het, het waardering vir die inspirerende en vernuwende gebruik van lokatiewe literatuur in die Byderhand-Pionierprojek uitgespreek.

Jeremy Hight, een van die baanbrekers in lokatiewe literatuur, het opgemerk: “Cool to see locative moved in a new direction and contexts. As an early locative narrative creator this makes me so happy and as someone who worked for many years with differently abled people, this is so exciting and inspiring.”

Ons aanbieding het ook bygedra tot die groter gesprek oor die toeganklikheid van digitale literatuur, soos blyk uit die opmerkings op die Zoom chat-line tydens die paneel, en wisselwerking op discord, die sosialemediaplatform wat vir kommunikasie tydens en na afloop van die kongres gebruik is.

Alhoewel die virtuele formaat effektief was, het ons die gebruiklike van aangesig tot aangesig gesprekke en wisselwerking met ander deelnemers baie gemis. Informele gesprekke tydens kongresse is altyd stimulerend en verrykend en ook bevorderlik vir die uitbreiding van netwerke.

Dit was inderdaad ʼn besondere geleentheid om ons navorsing op hierdie wyse, en as deel van ʼn internasionale paneel, te kon bekendstel. Die kongresargief word op die webtuiste van die UCF (University of Central Florida) gehuisves waar dit vir die algemene publiek beskikbaar is, en ons navorsing potensieel vir baie meer mense toeganklik is. https://stars.library.ucf.edu/elo2020/

Dit is egter belangrik om in ag te neem dat hierdie kort video’s van ons aanbieding en die paneelbespreking, letterlik weke se voorbereiding geverg het en groot uitdagings gestel het met betrekking tot die beskikbare tegnologie, tegnologiese vaardighede, kommunikasie, same­werking, probleemoplossing en tydsbestuur.

Die ervaring het egter opnuut die waarde van interdissiplinêre samewerking bevestig. Die Byderhandprojekte, deelname aan die internasionale paneel, en die kreatiewe hantering van die tegnologiese aanbiedings en uitdagings, sou nie moontlik gewees het sonder die vaardig­hede en bydraes van ʼn groot verskeidenheid medewerkers en deelnemers aan die Byderhand­projekte nie.

Deelname aan hierdie virtuele kongres het ʼn baie steil leerkurwe behels – ʼn ervaring waarmee ander navorsers hulle ook waarskynlik in hierdie ongewone omstandighede mee kan vereenselwig.

Franci Greyling – Julie 2020

‘n Besondere publikasie vir verdere toeganklikheid: die Byderhand-Pionierversameling

Hoe kan skrywers van die Pionierstories die versameling stories en gedigte geniet waar hulle hul ook al bevind?  Hoe kan die versameling nóg toegankliker gemaak word? Hierdie vrae was met die ontwikkeling van die Byderhand-Pionerprojek deurentyd in die span se gedagtes.

Die konsep van die Byderhandprojekte is dat die verse en stories wat met die plek verband hou, op die spesifieke plek beskikbaar gestel word en ook hier gelees word. Hierdie eerstehandse en gelyktydige ervaring van die plek en die literatuur, dra by tot die unieke leeservaring. Dit bring egter ook mee dat die skrywers wat elders in die land woon, nie mekaar se stories kan geniet nie. Ons wou ook graag, as waardering vir hulle deelname aan die projek, aan die skrywers van die Pionierstories ʼn bundel met die volledige versameling tekste skenk.

Ná die afhandeling van die projek in die multisensoriese tuin op die skoolterrein en in Blindiana Barista, kon die Byderhandspan saam met die Pionierdrukkery alternatiewe publikasiemoontlikhede ondersoek. In 2019 is die Byderhand-Pionierprojek bekend gestel in Die Pionier, ‘n tweemaandelikse publikasie van die Pionierdrukkery. ‘n QR-kode, wat toegang tot ‘n Pionierstorie verskaf het, is in elke uitgawe ingesluit. Hierdie eksperiment het gewys dat dit wel moontlik is om die tegnologie ook op dié manier te gebruik en die inhoud nog meer toeganklik te maak. Die span het daarom besluit om ‘n vollediger publikasie saam te stel.

Die resultaat van hierdie samewerking is ʼn unieke Byderhand-Pionierpublikasie wat in Maart 2020 bekendgestel is.

 

Die Byderhand-Pionierversameling bestaan uit ʼn kombinasie van brailleskrif en QR-kodes. Die inhoudsopgawe, voorwoord, instruksies, titels, skrywersname en besonderhede van die publikasie, is in braille gedruk. Op elke bladsy is twee titels geplaas met ʼn meegaande QR-kode binne-in ʼn brailleraampie. Wanneer die QR-kodes met ʼn selfoon geskandeer word, kan mens na die voorlesing of vertelling luister of die teks op die selfoonskerm lees.

Soos dit met alle aspekte van die Byderhandprojek die geval is, het die produksie van die bundel spanwerk en samewerking vereis. Die samestelling van die inhoud en ontwerp is deur Franci Greyling en Gustaf Tempelhof gedoen; die drukwerk is onder leiding van Elzaan Hendriksz deur die span van die Pionierdrukkers onderneem; en ʼn spannetjie Skryfkunsstudente het, met Quinten Pendle as braille-leser se hulp, die QR-kodes ingeplak.

 

Voorbereiding van die publikasie: Quinten Pendle, Gustaf Tempelhoff en ‘n groepie Skryfkunsstudente wat gehelp het om die QR-kodes op die regte plekke te plak.

Dit was vir ons (Franci Greyling en Gustaf Tempelhoff) een van die hoogtepunte van ons deelname aan die Byderhand-Pionierprojek om in Maart 2020, tydens ʼn besoek aan Kaapstad en Worcester, van die Pionierskrywers te ontmoet en die bundels persoonlik aan hulle te besorg.

 

Besoeke aan die skrywers en oorhandiging van die bundel: Madelene van den Berg, Hanli Stehli, Syndney Berrington, Philip Crouse, Nicky Labuschagne, en Jacques Coetzee saam met Gustaf Tempelhoff.

Uit die skrywers se reaksie was dit duidelik dat om ‘n eie bundel met die versameling stories in die hande te hou, ‘n spesiale ervaring was. Van die skrywers het veral waardering uitgespreek vir die kombinasie van tegnologie wat hulle in staat stel die ander skrywers se stories te geniet, en om die stories en verse ook met vriende en familie te deel.

“Ek geniet my boek en vind die voorlesings baie goed. Het die boek vandag werk toe gebring om vir ander te wys hoe moderne tegnologie ingespan kan word. Nogmaals dankie.” – Madelene van den Berg.

Die span van die Pionierdrukkery wat gehelp het met die ontwikkeling van die bundel: Schalk Hugo, Elzaan Hendriksz, Shani Little, Arne von Mollendorf saam met Gustaf Tempelhoff en Franci Greyling.

Eksemplare van die bundel is ook oorhandig aan instansies wat by die Byderhand-Pionierprojek betrokke is.

Ongelukkig het die staat van inperking die span verhoed om die bundels ook persoonlik aan skrywers wat elders in die land woon, te besorg. Ons sal egter seker maak dat elke skrywer wel op een of ander manier hulle eie bundel ontvang. Die buitengewone omstandighede a.g.v. die Covid-19 pandemie, het egter bevestig dat dié spesiale publikasie en kombinasie van tegnologie dit vir lesers op enige plek, in die gees terug kan neem na die Pionierskool en Worcester.

• Franci Greyling – Junie 2020

Nuwe perspektiewe – “peripheries” ELO 2019, Cork

Ek sit in ‘n lokaal en luister aandagtig na ‘n navorser wat verduidelik hoe ‘n rekenaar ‘n reeks boeke geskryf het. My opinie en gedagte is dat niemand so ‘n boek sou lees nie, en as dit wel gelees word, sal mense weet dit is nie deur ‘n mens geskryf nie. Tot my verbasing maak sy haar navorsing bekend wat bevestig dat mense die boeke nie net gelees het nie, maar ook geniet het. Verder wys sy dat die meerderheid lesers oortuig was dat ‘n mens die boeke geskryf het. Die ELO 2019 kongres in Cork se tema was peripheries en as daar een ding was waarin hierdie kongres geslaag het, was dit om my grense te skuif. Die kongres was ‘n byeenkoms vir leer, verkenning en bewondering. Die geleentheid het baie van my denke rondom kuns, literatuur en tegnologie uitgedaag en op stadiums selfs laat glo die mens gaan vervang word deur masjiene wat kan dig.

Hierdie kongres het my weereens laat besef hoe diverse en eksperimenteel die veld van digitale literatuur is. As navorser het dit vir my ‘n goeie oorsig gegee rondom die navorsing wat op die oomblik in die veld gedoen word. Dit het vir my as ontwerper en kunstenaar laat wonder oor die eksperimentering en toepassingsmoontlikhede van tegnologie buite die konvensionele grense. Ek het ook die geleentheid gehad om netwerke te kan bou met gevestigde navorsers wat bereid is om kennis te deel en ook wil hoor van my navorsing.

Een van die praatjies wat veral vir my uitgestaan het, was John Barber se eLit User Experience: Audience+Purpose=Design wat gehandel het oor die belangrikheid van koppelvlakontwerp en die gebruikerservaring van digitale literatuur. Barber argumenteer dat baie elektroniese literatuurprojekte slegs fokus op die estetika van die projek en minder klem plaas op bruikbaarheid. Barber het veral klem geplaas dat daar ‘n balans tussen estetika en bruikbaarheid van ‘n koppelvlak moet wees. In sy aanbieding maak hy die volgende stelling: “We are attracted to shiny things, but if they have no function we quickly move our attention to the next thing”. Hierdie aanbieding was vir my van baie waarde aangesien hierdie argument ooreenstem met my navorsing rondom koppelvlakontwerp. Ek het verder die geleentheid gehad om met John Barber te gesels rondom hierdie tema, ‘n geleentheid wat ek nie eers myself sou kon indink nie. Tydens ons gesprek het ek weereens besef hoe belangrik die rol van goeie koppelvlakontwerp binne digitale projekte is.

ReRites was ‘n paneelbespreking oor die implikasies en moontlikhede van hibride-masjien gegenereerde digkuns. Hierdie paneel het die kunswerk van David Jhave Johnston bespreek en ontleed. Die kunswerk bestaan uit twaalf boeke wat Johnston in samewerking met ‘n rekenaar deur middel van masjiengebasseerde algoritmes geskryf het. Johnston het die masjien-gegenereerde tekste verfyn en aangepas soos hy volgens sy literêre agtergrond goed gedink het. Verder het hy die massa teks gepubliseer en in ‘n baie estetiese en byna kliniese verpakking beskikbaar gestel. Hierdie projek was vir my interessant aangesien die kunstenaar byna in ‘n “ko-ontwerp” wyse met die masjien gewerk het. Die navorsing wat gedoen is, toon ook die duidelike onderskeid tussen die teks van die masjien en die teks van die kunstenaar aan. Hierdie projek is vir my ‘n goeie voorbeeld van mens-masjien-interaksie en ‘n goeie toepassing van A.I. tegnologie binne ‘n kreatiewe konteks. Verder kan die belangrikheid van navorsing binne en rondom kunspraktyk bevestig word deur te kyk na die magdom navorsingsuitsette wat hierdie kunswerk gelewer het.

Nog ‘n interessante projek wat bespreek was, is die Eververse: Poetry in Motion projek. Hierdie projek maak gebruik van ‘n fitbit horlosie om digitale poësie te genereer. Die horlosie word deur een van die navorsers gedra en is 24 uur aanlyn gekoppel om data in te samel. Die horlosie neem die navorser se pols en gebruik hierdie data om tekste in die vorm van gedigte te genereer. In hierdie projek kan mens sien hoe wyd die toepassings binne tegnologie en literatuur is. Dit het my verbaas om te sien hoe biologiese data gebruik kan word vir skepping binne ‘n literêre konteks. Dit is verbasend om te sien hoe kunstenaars, skrywers en navorsers elemente van verskillende kontekste kan verweef en ‘n interessante projek kan skep wat unieke toepassingsmoontlikhede vorendag bring.

 

Die kongres was verder vir my ‘n baie goeie geleentheid om my werk en navorsing te kon aanbied. Ek kon terugvoer op ‘n internasionale vlak kry en besef dat my navorsing ook nodig binne hierdie veld is. Dit was ook goed vir my om nuwe insigte te kon kry en my denke en “peripheries” rondom digitale literatuur te verbreed. Deur te sien hoe kunstenaars en navorsers die grense toets en probeer skuif, het ek besef die enigste grense wat ons terug hou in die lewe is die wat ons self uitdink.

• Gustaf Tempelhoff – Julie 2019

Seminaar oor die Byderhand-Pionierprojek

‘n Baie geslaagde seminaar oor die Byderhand-Pionierprojek is op 9 Mei 2019 op die NWU-kampus aangebied. Die gedagte met die seminaar was om vanuit verskeie perspektiewe saam te gesels oor die projek en om navorsingsinsigte met mekaar te deel.

Die seminaar was inderdaad ‘n besondere (en gesellige) geleentheid vir die deelnemers en ander belangstellendes wat die geleentheid bygewoon het.

As deel van die verwelkoming en kontekstualisering is die kort video oor die tuin en Byderhand-Pionierprojek vertoon. Die video is die werk van Gustaf Tempelhoff en almal was dit eens dat dit ‘n baie goeie oorsig oor die projek bied en keurig saamgestel is.

Hierna het die verskillende sprekers aan die woord gekom – die groot verskeidenheid invalshoeke word in die titels van die bydraes weerspieël.

Suna Verhoef (Pionierskool vir Siggestremdes, Worcester) – “Touch, pause and engage”: die skep van ‘n multisensoriese tuin as samewerkende projek en toepassing van die Expanded Core Curriculum in ‘n skool vir leerders met siggestremdheid.

Franci Greyling (Vakgroep Skryfkuns, NWU) – Samewerking en deelname in ʼn plekspesifieke digitale literatuurprojek vir persone met siggestremdheid.

Gustaf Tempelhoff (Grafiese Ontwerp, NWU) – Koppelvlakontwerp en plekspesifieke digitale literatuur vir persone met siggestremdheid.

Bernard Odendaal (Vakgroep Skryfkuns, NWU) – Dig vir siggestremdes – aantekeninge oor enkele gedigte geskep vir die Byderhandinstallasies te Worcester.

Philip van der Merwe (Vakgroep Duits, NWU) – Die dialektiek van lewe en dood in die ‘tuinverse’ van die Karoo Woestyn Nasionale Botaniese Tuin.

Paneelgesprek: Gedeelde ervarings: Pionierstories (Suna Verhoef, Franci Greyling, Gustaf Tempelhoff, Quinten Pendle en Hendrik Steyn).

Die seminaaraanbiedinge het tot baie interessante gesprekke aanleiding gegee en het bygedra tot insigte wat verder in kongresreferate en navorsingsartikels neerslag sal vind. Bowenal was die seminaar ‘n wonderlike geleentheid om nuwe vriende te maak en vriendskapsbande te versterk.
(Die seminaar en Suna Verhoef se navorsingsbesoek is moontlik gemaak deur befondsing wat van die Puk-kanselierstrust ontvang is.)

Links: Paneelbespreking oor die Pionierstories: Van links na regs op die foto is Quinten Pendle, Suna Verhoef, Hendrik Steyn, Gustaf Tempelhoff en Franci Greyling. (Foto geneem deur Elise Tempelhoff)
Regs: Quinten Pendle en Suna Verhoef in ligte luim. (Foto geneem deur Carin Pendle)

Quinten Pendle (links) en Hendrik Steyn (regs) lees die braille-instruksies wat verduidelik hoe om die QR-kodes van die Pionierstories te skandeer.
(Die Pionierdrukkery het die braille-drukwerk in die projek verskaf.)

Byderhand Pionierstories

Byderhand het die afgelope jaar in samewerking met die Pionierskool vir Siggestremdes in Worcester en vele ander rolspelers getree vir ’n besondere projek. Die Byderhand-Pionierskoolprojek is op 30 Augustus 2018 bekendgestel, en die Byderhand Pionierstories kan nou gelees word op die skoolgronde van die Pionierskool en ook in die koffiewinkel, Blindiana Barista.

Leerders en oud-leerders van die Pionierskool is gevra om verhale en herinneringe te deel vir die versameling van Pionierstories. Sommiges het hul ervaringe as blinde of siggestremde persone deel, terwyl ander oor hul loopbaan vertel het of herinneringe aan hul Pionierskooldae herroep het. “Die drie jaar wat ek op Worcester was, was vir my die hoogtepunt van my skoolloopbaan,” sê Madelene van der Berg. “Dit was goeie tye, en ek is bly ander mense kan nou daarin deel.”

  Pionierstories op die skoolterrein. Links is ‘n storiebordjie in “Niemandsland” en regs is ‘n bordjie langs die hoofdeur van die skoolgebou.

Hierdie stories kan gelees word deur middel van bordjies waarop die titel en naam van die skrywer in gedrukte teks en ook in braille aangebring is. Die braille-teks vir al die bordjies is gedruk met behulp van Pionierdrukkers in Worcester. Getrou aan die plekspesifieke aard van Byderhand, is die bordjies op plekke by die skool aangebring waaroor daar in die storie vertel word: stories oor musiek en koorsang in by die ouditorium opgesit, en koshuisvertellinge is voor die ingange van die koshuis op die gronde te lees. Die versameling bestaan uit 27 stories en verse deur 23 skrywers/vertellers.

     Skrywers om die tafel: Links lees dr. William Rowland instruksies in braille;  regs luister Quinten Pendle en Gustaf Tempelhoff saam na Quinten se storie.

Die skrywers is op die openingsdag genooi om vir die eerste keer na hul stories te luister by ’n kleiner bekendstellingsfunksie by Blindiana Barista. Die Pionierstories sal ook in hierdie restaurant, by die Innovation for the Blind (Instituut vir die blindes), beskikbaar wees vir die mense van die Worcester-gemeenskap om te lees.

Links lê Philip Crouse se gidshond neffens haar eienaar. Regs gesels Gustaf en Nicky Labuschagne oor die toeganklikheid van die koppelvlak.

“In hierdie spesifieke projek sien ek in die eerste plek ’n geleentheid vir gestremde persone om werklikwaar ’n kreatiewe bydrae te lewer tot hulle eie gemeenskappe,” sê Philip Crouse, ook een van die skrywers. “Ook om die breër gemeenskap te beïnvloed deur hulle digkuns en letterkuns.” Philip is die koӧrdineerder van die Tegnologiesentrum van die Innovation for the Blind, en het ’n groot rol gespeel in die toetsfase van die nuwe digitale koppelvlak en hoe om dit vir blindes toeganklik te maak. Sy hulp was van onskatbare waarde vir die multimedia-ontwerper van Byderhand, Gustaf Tempelhoff. Philip noem dat daar nog baie toekomstige moontlikhede uit die projek kan spruit. “Ek dink hierdie is regtigwaar ’n ‘pionier’ – mind the pun – in baie opsigte, en ek dink dis ’n goeie sinergie tussen kuns, tegnologie, die verlede, die toekoms en wat ook al moontlik is in die toekoms.”

Pionierstories in Blindiana Barista. Links: ‘n storiebordjie en selfoon met die storie; regs verwelkom ‘n plakkaat by die deur die besoekers.

Die Pionierstories dien as die literêre nalatenskap van die skrywers, as inspirasie vir huidige en toekomstige Pionierskoolleerders. Deur die stories word daar nou ook vir die jong generasie ’n platform geskep om oor die nalatenskap van vorige leerders te leer. “Ek dink daar is ’n geneigdheid nou dat… elke geslag vergeet die vorige geslag en verloor daardie draad van die geskiedenis van hierdie skool, wat verrykend is en wat deel van jou erfenis is,” sê Dr. William Rowland. Hy is ’n bekende digter en leiersfiguur in die internasionale blinde gemeenskap en ook ’n oud-Pionierskoolleerder. “En dit is hoekom hierdie projek belangrik is. Dit gaan die vorige geslagte aan die huidige geslag en komende geslagte bind.”

Bestel ‘n Pionierstorie saam met jou koffie in Blindina Barista. Links rangskik Rouxné die storiebordjies; regs bedien Annemarie ‘n storie.

Die Pionierstories is nou ’n permanente instelling by die skool en in Blindiana Barista.

• Rouxné van der Westhuizen – Oktober 2018

Byderhand-Pionierskool: ‘n Luisterryke bekendstelling

Die Byderhand-Pionierskoolprojek is op 30 Augustus 2018 luisterryk bekendgestel met die opening van die multisensoriese tuin by die Pionierskool.

Byderhand, ʼn interdissiplinêre kreatiewe en navorsingprojek, bied interaktiewe leeservarings waardeur plek en literatuur op ‘n nuwe manier ervaar kan word. Die projek in samewerking met die Pionierskool vir Siggestremdes, bestaan uit drie dele, naamlik Pionierstories, Tuinverse en Karootuinverse. Skrywers en kunstenaars in die projek sluit bekende digters, asook leerders, oudleerders en personeel van die Pionierskool in.

Met die projek by die Pionierskool het die span spesifiek navorsing gedoen om te verseker dat die projek toeganklik is vir siggestremde persone. Om in dié doel te slaag, word ʼn kombinasie van media gebruik. Al die stories en gedigte is opgeneem en kan via slimfone of tablette ervaar word. Dit is hierdie ouditiewe komponent wat die Byderhandprojek so toeganklik maak vir mense met sigsverlies, soos dit ook duidelik blyk uit die entoesiastiese ontvangs van die projek.

Die konkrete en digitale koppelvlakke (“interfaces”) bestaan uit braille-instruksies, bordjies met QR-kodes en ʼn digitale koppelvlak waarin van spraaktegnologie gebruik gemaak word. Die koppelvlakontwerpe is die werk van Gustaf Tempelhoff, die multimedia-ontwerper in die span. Gustaf doen sy  sy meestersgraadstudie in Grafiese Ontwerp binne die projek. Die brailledrukwerk is deur die Pionierdrukkery gedoen.

Tuinverse: Besoekers kuier onder skadubome by die multisensoriese tuin. Regs is bordjies wat die tuinverse aandui en plantinligting verskaf.

Die multisensoriese tuin op die skoolterrein is ontwikkel deur die Pionierskool en Hoërskool Brackenfell as deel van die ATKV se Handevatprojek, en afgerond in samewerking met die Karoo Woestyn Nasionale Botaniese Tuin, Afrikaans.com en Byderhand. Die tuin bied aan leerders ʼn besondere multisensoriese ervaring: die plante in die tuin is gekies met die fokus op reuk en tas; die paadjies is uitgelê met verskillende teksture; buitelug-musiekinstrumente van herwonne materiaal nooi die leerders uit om saam te speel en musiek te maak, en ʼn muurskildery deur Afrikaans.com, met idiome wat met klank te doen het, rond die tuin af. Byderhand se bydrae tot die multisensoriese tuin is 10 tuinverse en kinderverse deur William Rowland, Hans du Plessis, Bernard Odendaal, Daniel Hugo, Floris A. Brown en Franci Greyling. Van die verse word aangevul deur musiekverwerkings, vertalings en tipografiese animasies sodat die leerders werk op ʼn verskeidenheid maniere kan ervaar.

  Pionierstories: Links luister Reinette Popplestone en Rouxné van der Westhuizen in Blindiana Barista na Reinette se storie. Regs is een van die Pionierstoriebordjies op die skoolterrein.

Die tweede gedeelte van die projek, Pionierstories, is geskryf en vertel deur leerders, oudleerders en personeel van die Pionierskool sowel as visueelgestremde persone van die Worcestergemeenskap. Hierdie stories kan ervaar word in Blindiana Barista, ʼn koffiewinkel, by die Innovation for the Blind (Instituut vir die Blindes) in Worcester. Skrywers in dié projek het ʼn gesellige bekendstellings­geleentheid in Blindiana Barista bygewoon. Joseph Matheatau, koffiewinkel se blinde barista, se vertelling is deel van die storieversameling. Die Pionierstories is ook op die skoolterrein aangebring by die plekke waar die verhale afspeel, sodoende bied dit aan die leerders ʼn plekspesifieke en konkrete ervaring.

Karootuinverse: Links verduidelik Werner Voigt, kurator van die botaniese tuin, een en ander oor die beplande brailleroete. Regs waaier die wolke oor die tuinlandskap.

ʼn Derde gedeelte van die projek in Worcester word samewerking met die Karoo Woestyn Nasionale Botaniese Tuin onderneem. Digters met ʼn verbintenis met Worcester en die Breëriviervallei is genooi om gedigte oor die omgewing te skryf. Hierdie gedigte word deel van die nuwe brailleroete wat tans in die tuin ontwikkel word. Die gedigte deur 10 skrywers waar onder Diana Ferrus, William Rowland, Daniel Hugo en David Kramer is o.a. vertaal in Engels, Portugees en Duits. Hierdie projek is tydens ʼn skemerkelk-geleentheid in die botaniese tuin bekendgestel waartydens gaste na die gedigte soos voorgelees deur die digters, geluister het. Die gaste was dit eens dat die kombinasie van karoolandskap en die gedigte ʼn besondere ervaring vir besoekers aan die tuin sal bied.

Hierdie uitdagende projek was en is steeds vir die Byderhandspan ʼn besondere verrykende ervaring en die projek sal deel bly van die vakgroep Skryfkuns se voortgesette navorsing en gemeenskapsbetrokkenheid.

“Byderhand” word onderneem binne die Navorsingseenheid Tale en Literatuur in die Suid-Afrikaanse konteks, Noordwes-Universiteit, Potchefstroomkampus. Die projek is ʼn goeie voorbeeld van ʼn skeppende projek in die digitale humaniora (Digital Humanities).

• Franci Greyling – September 2018

Woordkunservarings in Galway

If you ever go across the sea to Ireland
than maybe at the closing of your day
you can sit and watch the moon rise over Claddah
or watch the sun go down on Galway Bay.
–  Arthur Colahan

Die afgelope April het ons die geleentheid gehad om ‘n kongres in Galway by te woon en terselfdertyd met verskeie plekspesifieke woordkunsprojekte in die dorp en omgewing kennis te maak.

Galway County aan die weskus van Ierland is ‘n besondere omgewing met landmerke soos Connemara, die Aran eilande en die Cliffs of Mohar – plekke wat op talle wyses in wêreldliteratuur neerslag gevind het. Literatuur in al sy vorms speel dan ook ‘n integrale rol in die gemeenskap van Galway: vanaf mondelinge tradisies tot by gedigte in graniet gegrafeer; vanaf erkenning van belangrike skrywers tot by podiumpoësie vir jong digters; vanaf die uitbeelding van gedigte met muurskilderye tot by digitale storievertelling. Met meer as 50% van die inwoners van Galway County wat Iers as eerste of tweede taal gebruik, is dit verder opvallend hoe hierdie oorgelewerde Keltiese taal (Gaeilge of Gaeilge na hÉireann) herwaardeer en bevorder word.

Die kongres, “Transient Topographies: Space and Interface in Digital Literature and Art”,  is onder die vaandel van die Moore Instituut by die Nasionale Universiteit van Ierland aangebied.

Die Byderhandprojek en ons referate het soos ‘n handskoen by die kongrestema gepas. In haar referaat, Experience interface and performativity in site-specific digital literature, het Franci Greyling ‘n oorsig gebied oor Byderhand Tuinverse, die multimodale ensemble vir plekspesifieke digitale literatuur, ervaringskoppelvlak en verskillende aspekte van perfomatiwiteit. Op sy beurt het Gustaf Tempelhoff gesels oor ontwerpuitdagings om die bestaande Byderhandkoppelvlak vir persone met visuele beperkinge toeganklik te maak. Die titel van sy aanbieding was: “I look at clouds from both sides now’”– Interface design and accessibility for site-specific digital literature for the visually impaired.

Die interessante perspektiewe van die sleutelsprekers en kongresgangers het heelwat stof tot nadenke gebied en ons kon lekker saamgesels. Kenmerkend aan kongresse oor digitale letterkunde en kuns, het die program ook uitstallings van en gesprekke oor kreatiewe werk ingesluit.

Kongresgangers ervaar ‘n strata-wandeling op die kampus; Gustaf Tempelhoff en Franci Greyling voor die Nun’s Island Theatre by die Cúirt International Literary Festival.

Die kongres het plaasgevind op die vooraand van jaarlikse Cúirt International Literary Festival wat sedert 1985 in Galway aangebied word en ons was gelukkig om ook ‘n gedeelte van die fees te kon meemaak. Hier het ons  o.a. gesprekke oor en vertonings van digitale werk bygewoon en ‘n aand van podiumpoësie ‘n plaaslike pub ervaar. Meer oor die Cúirt-fees: https://www.cuirt.ie/

Dit was egter veral die plekspesifieke projekte en installasies wat ons op ‘n ontdekkingstog geneem het. Dit is opvallend op hoeveel wyses plek,  kuns en letterkunde, konkrete bakens en digitale media gekombineer word.

Die Galway Poetry Trail, ‘n permanente projek van die Cúirt-fees en Kenny’s Bookshop, bestaan uit ‘n versameling gedigte wat op verskillende plekke in die dorp aangebring is. Hierdie werk van bekende Ierse digters word jaarliks aangevul. Die keuse van gedigte, die kombinasie met plek, en die fisiese installasie daarvan is aanduidend van die erns waarmee die projek bejeen word. Een van die gedigte langs die promenade is Galway Bay, die lied van Arthur Colahan wat die dorp bekend gemaak het. Hierdie werk is in graniet gegrafeer met weergawes in vier tale: Engels, Iers, Frans en Latyn. Meer inligting oor die projek – o.a. met video’s van die onthulling van die gedigte – is beskikbaar by: https://www.kennys.ie/news/galway-poetry-trail-2/

Met ‘n uitsig oor die Corribrivier en die Galway katedraal –  ‘n gedig van George Moore in graniet. ‘n Man en sy honde stap verby ‘n gedig van Paul Durcan. 

In die middedorp  word die besoeker verras deur vier groot muurskilderye. Die kunswerke  – ook onder die vaandel van die Cúirt-fees – is visuele interpretasies van gedigte deur ‘n plaaslike straatkunstenaar. Meer oor die Cúirt poetry walls met video-insetsels van proses gekombineer met voorlesing van die gedigte is beskikbaar by https://www.cuirt.ie/cuirt-festival-poetry-walls/

Die groot muurskildery van Home deur Nikola Madzirov

‘n Onverwante plekspesifieke digitale literatuurprojek is The Famine Walk vanaf die Wolf Tone-brug na die Celia Griffen gedenkpark. Om dié projek te kan ervaar, moet ‘n toepassing (app) afgelaai word. Die gebruiker kan dan tydens die wandeling op ‘n selfoon luister na ‘n gefiksionaliseerde dramatisering van ‘n insident tydens die groot hongersnood van 1847. Die Celia Griffen gedenkpark is ‘n herinnering aan die 6-jarige Celia en al die kinders wat hulle in dié tyd verloor het. Plekspesifieke vertellings soos The Famine Walk vorm deel van die historiese gelaagdheid van plek. Die toepassing vir Android en IOS kan afgelaai word en op enige plek geluister word: http://www.walk15.org/

‘n Plekspesifieke projek in die Connemara Nasionale Park is die Letterfrack Poetry Trail. Die roete wat die Connemara Park, die Connemara West Centre en die dorpie Letterfrack verbind, bestaan uit nege plekverwante gedigte wat op borde by die verskillende plekke aangebring is. Die Ierse President Michael D. Higgins het die roete is in 2014 geopen en self ook ‘n gedig bygedra. Ongelukkig was die tyd te min om dié projek te besoek, maar ons het ‘n mooi bundel met ingeslote CD met voorlesings van die gedigte gekoop. Vir ons navorsing oor publikasiemoontlikhede is dit interessant om te sien hoe die werk op dié wyse beskikbaar gestel word. Dit is ook moontlik om op die projek se webtuiste na die voorlesings te luister:  https://ceecc.org/letterfrack-poetry-trail/

Ander besondere literêre ervarings in die omgewing sluit in: ‘n uitstalling oor die lewe en werk van die Ierse digter Mairtín Ó’Direáin in die universiteitsbiblioteek; bronsbeelde van Oscar Wilde en Eduard Vilde in ‘n voetgangerstraat; karaktervolle boekwinkels gepak met nuwe en tweedehandse boeke; volksmusiek in die bekende O’Connor’s pub in Salthill; en die busbestuurder se aaneengerygde vertellings tydens ‘n daguitstappie na die Inisheer en Cliffs of Mohar. Hier is literatuur inderdaad verweef met die plek en die leefwyse van die inwoners.

• Franci Greyling – Mei 2018

“Hier in die tuin…” – SETH: ‘n eerstehandse ervaring

“Hier in die tuin
waar jy kan ontsnap
waar bome jou vriende word
en voëltjies jou geselskap.”

In September 2017 het ons ʼn Byderhandsessie vir die graad 9-groep van die SETH-akademie aangebied waartydens hulle die tuinverse in die NWU-Botaniese Tuin eerstehands ervaar het.

Die SETH-akademie (Wetenskap, Ingenieurswese, Tegnologie en Gesondheid) is ʼn gesamentlike inisiatief van die Noordwes Departement van Basiese Onderrig, die Noordwes-Universiteit en die bedryf om leerders voor te berei vir tersiêre opleiding in beroepe met skaars vaardighede.

In die program wat in samewerking met die Hoërskool Ferdinand Postma in Potchefstroom aangebied word, word talentvolle leerders geïdentifiseer en van graad 8 tot 12 voorberei vir professionele beroepe in diverse rigtings soos ingenieurswese, wetenskap, medisyne, finansies, ekonomie en wiskunde- en wetenskaponderrig. Leerders word een middag elke week deur interessante en uitdagende lesings en praktiese aktiwiteite aan ʼn verskeidenheid dissiplines en vaardighede bekendgestel. In 2017 was die SETH-program op ʼn probleemgebaseerde benadering geskoei met die leerders wat aktief betrokke was in die sessies. Klem is geplaas daarop om leerders toe te rus met vaardighede en ʼn instelling tot samewerkende leer, interdissiplinêre samewerking en beroepskennis. Daar is ook besluit om meer aandag aan die ontwikkeling van die taalkomponent vir graad 8 en 9-leerders te gee.

Die Byderhandsessie met die leerders het juis by die taalkomponent aangesluit.

 
Die sessie is ingelei met ʼn kort inleiding oor tegnologiese verandering, multimodaliteit, digitale literatuur en nuwe skeppende moontlikhede vir skrywers en kunstenaars, plekspesifieke digitale literatuur en interdissiplinêre samewerking. Die groep is spesifiek aan die Byderhand Tuinverse bekendgestel.

Franci Greyling het vertel hoe sy te werk gegaan het om versies te skryf wat by spesifieke plekke in die tuin pas, wat die produksieproses behels het en hoe verskillende persone se vaardighede bygedra het tot die eindproduk (stemkunstenaars, animeerders, multimedia ontwerpers, komponiste en musikante en vertalers). So tussenin is ʼn klompie skryfwenke verskaf.

Gustaf Tempelhoff (multimedia-ontwerper) het gesels oor sy belangrike aandeel in die projek (ontwerp van projekidentiteit, platform-, web- en koppelvlak-ontwerp, verspreiding, ens) en ook verduidelik wat ʼn QR-kode is en hoe die QR-leser werk, hoe die koppelvlak lyk en wat die verskillende weergawes van die tuinverse behels.

     
Met ʼn aktiwiteitsboeke in die hand (in Afrikaans, Engels en Setswana) het leerders die tuin ontdek, die tuinverse ervaar, self waargeneem, hulle eie tuinverse geskryf… en sommer net ontspan.

“Hier in die tuin
Word elke sintuig geprikkel:
Lowergroen plante, orals te sien
Kleurryke voëls, hul skoonheid verdien,
Lewegewende water wat jou siel verfris
Gee jou sommer ook ʼn lewenslus.”

  
As deel van die refleksie oor die sessie het die leerders elektronies terugvoer oor die projek gegee en ook hulle eie tuinverse ingesleutel.

Uit die terugvoer is dit duidelik dat almal die sessie geniet het, nuwe energie in die tuin gekry het … en boonop aan die dink en die dig gesit is.

• “It was amazing how we can use technology for so much more than just social media.”
• “Baie uniek en lekker. Dit was ‘n baie waardevolle sessie vir my.”
• “It was calming and it felt as if I was in touch with nature.”
• “Die tuin het my gemaklik en ontspanne laat voel.”
• “It’s the most creative thing I’ve seen this year. I’m stil in shock.”
• “Die omgewing is baie lekker om te ontspan en gedigte te skryf.”
• “I enjoyed the experience because I got to explore the garden and immerse myself in the session.”
• “Ek het dit baie geniet veral omdat ek ʼn buitelug meisie is! Dit was lekker om te sien wie eintlik die gedigte geskryf het en waar hulle inspirasie vandaan gekom het.”
• “It was truly exceptional as I got to detox my system with nature and being poetic about was like a remedy to my technological addiction.”

  
“Hier in die tuin
Kan jy jouself weer vind.
Jy kry tyd om te dink.
Maar ek waarsku jou nou:
Die gras so groen
Die water so blou,
Dit gaan nog vernietig word
Deur my en jou!”
(Karin Kooij; 15 – ‘n Tuinvers geskryf tydens die sessie)

“Ssshhh,
I hear the water singing
What a wonderful lullaby
A beautiful melody
Eases the soul and soothes the heart
Therapy
Serenity like hearing a baby’s laugh after a long tiring day
I hear the water singing
Sssshhhhh
What a peaceful melody.”
(Tlotliso Lebitsa; 15 – ‘n Tuinvers geskryf tydens die sessie)

• Franci Greyling – Januarie 2018